سازوکار اجرایی «فروش تعهدی»
شرکت بورس اوراق بهادار تهران مطابق رسالت دیرین خود و در راستای افزایش کارایی بازار و رفع نیاز فعالان و سرمایه‌گذاران همواره در حال بررسی، طراحی و ایجاد ابزارهای جدید مالی و سازوکارهای جدید معاملاتی است. این شرکت باهدف افزایش نقد شوندگی، گردش بهینه و موثر منابع مالی موجود در بازار سرمایه و در راستای تاثیرگذاری و ارتقای حداکثری متغیرهای کلان اقتصادی، اقدام به بررسی و طراحی سازوکار فروش تعهدی کرده است. فروش تعهدی در دنیا که با عنوان فروش استقراضی (Short Selling) شناخته می‌شود، روشی است که در آن فروشنده مطابق با قرارداد فروش تعهدی، به وکالت از مالک اوراق بهادار نسبت به فروش اوراق بهادار در بورس اقدام می‌کند. در این مقاله الگوی ارائه شده در این طرح معرفی شده است که در ادامه می‌خوانید:
الگوی فروش استقراضی متعارف در حالت کلی
در مدل متعارف جهانی فروش استقراضی (Short Selling)، رابطه بین فروشنده و مالک اوراق بهادار به شکل استقراض تعریف می‌شود؛ به‌طوری‌که فروشنده با قرض کردن اوراق بهادار از بررسی نقد شوندگی اوراق سلف در بازار مالک و پرداخت بهره از پیش تعیین‌شده، به فروش اوراق بهادار در بازار اقدام کرده و در هر زمان حسب درخواست مالک یا به تشخیص خود نسبت به بازخرید و عودت اوراق بهادار اقدام می‌کند. (تصویر ۱)
سرمایه‌گذاران با پیش‌بینی کاهش قیمت اوراق بهادار در آینده و از طریق سازوکار فروش استقراضی، اقدام به استقراض اوراق بهادار و فروش آن در بازار می‌کنند. به‌طوری‌که اگر قیمت اوراق بهادار مطابق انتظار سرمایه‌گذار کاهش یابد، سرمایه‌گذار با خرید مجدد اوراق بهادار مذکور به قیمت کمتر و تحویل آن به مالک (قرض دهنده) اولیه، از اختلاف قیمت خریدوفروش سود کسب می‌کند. از دیگر مزایای فروش استقراضی می‌توان به پوشش ریسک و افزایش نقد شوندگی بازار نیز اشاره کرد.
با توجه به مشکلات فقهی روش متعارف جهانی و به‌منظور ایجاد روشی مشابه فروش استقراضی که مطابق با اصول شرعی و فقهی باشد، پیش‌ازاین دو الگو، یکی مبتنی بر قرارداد سلف و دیگری مبتنی بر قرارداد اختیار معامله به ترتیب در تاریخ‌های ۲۸/۱۰/۱۳۹۰ و ۲۹/۱۱/۱۳۹۷ به تایید کمیته محترم فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده است. در روش اول که مبتنی بر دو عقد بیع و سلف است، ابتدا مالک اوراق بهادار خود را با قیمت روز به‌صورت نقد به فروشنده استقراضی می‌فروشد، سپس همان مقدار از اوراق بهادار مشابه را به‌صورت سلف (برای مثال سه‌ماهه) از فروشنده استقراضی یا شخص دیگری خریداری می‌کند. در این روش قیمت قرارداد سلف به صورتی تعیین می‌شود تا سود تقسیمی مورد انتظار و همچنین مبلغی به‌عنوان جایگزین بهره، برای مالک در نظر گرفته شود. همچنین به‌منظور پیشگیری از شبهه بین‌العینه، بیع سلف در بیع اول شرط نمی‌شود و مالک مجاز است در هر زمان نسبت به خرید قرارداد سلف و فروش نقد اوراق بهادار پایه آن اقدام کند. با توجه به اینکه فروشنده استقراضی می‌تواند قرارداد سلف را به شخص دیگری بفروشد و اوراق بهادار پایه را از شخص دیگری به‌صورت نقد خریداری کند، حضور شخص سوم و هم‌زمانی انجام معاملات، پیچیدگی این الگو و همچنین عملیاتی شدن آن را دشوار می‌کرد. در خصوص راهکار مبتنی بر قرارداد اختیار معامله، ابتدا باید انتقال مالکیت از دارنده اوراق (معادل قرض‌دهنده در رویکرد خارجی فرآیند فروش استقراضی) به متقاضی فروش استقراضی انجام شده (معامله اول) و سپس فروشنده استقراضی نسبت به فروش اوراق بهادار در بازار عادی اقدام کند که در ادامه به مشکلات پیاده‌سازی این روش اشاره می‌شود:
۱-احتمال عدم انجام فروش استقراضی پس از انتقال مالکیت:
در این روش، انتقال مالکیت از دارنده اوراق بهادار به متقاضی فروش استقراضی در یک بازار جداگانه به نام بازار تأمین انجام می‌شود و سپس فروشنده استقراضی در بازار عادی، اوراق بهادار منتقل شده را به فروش می‌رساند. به دلیل تفکیک دو بازار، ممکن است علی‌رغم انجام معامله اول، معامله دوم صورت نگرفته و لذا لازم باشد معامله اول نیز مورد تایید قرار نگیرد. این موضوع علاوه بر ایجاد عدم اطمینان برای سرمایه‌گذاران در بلندمدت، مشکلات فنی و کسب‌وکاری فراوانی به همراه خواهد داشت.
۲-ریسک نوسان قیمت دارایی در فاصله معامله بین بازار تامین و بازار عادی:
به دلیل جدا بودن دو بازار تامین و عادی، احتمال نوسان قیمت در مدت‌زمان بین معامله اول و دوم وجود داشته و سرمایه‌گذار را با ریسک نوسان قیمت مواجه می‌سازد؛ که این موضوع می‌تواند به جذابیت و درنتیجه عمق این بازار صدماتی جدی وارد کند.
۳-افزایش هزینه‌های معاملاتی:
لزوم انجام چند معامله در این روش، موجب افزایش هزینه‌های معاملاتی اعم از کارمزد و مالیات شده که خود از جذابیت فروش استقراضی خواهد کاست.
با توجه به محدودیت‌های ذکرشده، طرح جدیدی که نیازمند انتقال مالکیت بین دارنده ورقه بهادار و متقاضی فروش استقراضی نباشد، در دستور کار بورس تهران قرار گرفت. در راهکار جایگزین که مبتنی بر عقد وکالت بوده و بانام فروش تعهدی در مورخ ۱۱/۰۲/۱۳۹۸ در کمیته محترم فقهی تصویب شده است، متقاضی فروش استقراضی به وکالت از مالک اوراق بهادار و به نام او، به فروش اوراق بهادار مشخصی اقدام کرده و موظف است در زمان مشخص (در سررسید) یا به درخواست مالک و یا به تشخیص خود (اختیار) تا سررسید، اوراق بهادار فروخته شده را به نام مالک بازخرید کند. مالکان اوراق بهادار که تمایل دارند اوراق تحت مالکیت خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار سایر فعالان بازار قرار دهند، نوع و تعداد ورقه بهادار را در بازار تامین اعلام می‌کنند. (تصویر ۲)
متقاضیان نیز به‌واسطه کارگزار خود، از اوراق بهادار موجود جهت انجام معاملات فروش تعهدی آگاهی پیدا می‌کنند. ثبت مشخصات اوراق بهادار جهت فروش تعهدی در سامانه تأمین توسط مالک اوراق بهادار و ثبت سفارش فروش تعهدی توسط متقاضی، به‌منزله قبول مفاد قرارداد فروش تعهدی خواهد بود. همچنین در راستای پوشش ریسک مربوط به تعهدات این دسته از معاملات، متقاضی موظف است وجه تضمین اولیه‌ای مطابق اطلاعیه بورس نزد کارگزار قرار دهد که این مقدار، متناسب با تغییرات قیمت اوراق بهادار مبنای فروش تعهدی در پایان هر روز و به‌صورت روزانه تعدیل می‌شود. (تصویر ۳)
وجه حاصل از فروش تعهدی اوراق متعلق به مالک بوده، اما حق برداشت مبلغ مذکور را ندارد و صرفا می‌تواند این مبلغ را به نفع خود سرمایه‌گذاری کند. براساس دستورالعمل «معاملات فروش تعهدی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران» مصوب ۰۱/۰۳/۱۳۹۸، دو گزینه سپرده بانکی و ETF های با درآمد ثابت، جهت سرمایه‌گذاری وجوه حاصل از فروش تعهدی مجاز شمرده شدند. به‌منظور افزایش جذابیت معاملات فروش تعهدی، مطابق دستورالعمل مربوطه، مالک می‌تواند بخشی از سود سرمایه‌گذاری فوق را در قالب نرخ تشویقی به متقاضی فروش استقراضی پرداخت کند. (تصویر ۴)
بنا بر مکانیزم طراحی‌شده، در صورت درخواست مالک و یا بنابر تمایل متقاضی تا سررسید امکان بازخرید اوراق و عودت آن به مالک وجود دارد. همانند فروش تعهدی، بازخرید اوراق (به‌منظور تحویل به مالک)، به نام خود مالک و توسط متقاضی انجام می‌شود. منابع لازم جهت تأمین خرید مذکور ابتدا از محل وجوه حاصل از فروش تعهدی اوراق تامین می‌شود و در صورت عدم‌کفایت، از حساب وجه تضمین متقاضی، برداشت صورت می‌گیرد. چنانچه بازهم مبلغ مذکور کافی نباشد، متقاضی موظف است نسبت به تامین مابقی آن اقدام کند. در ادامه فرآیند تسویه نهایی در دو حالت نمایش داده شده است. (تصویر ۵ و ۶)
برخلاف مدل متعارف فروش استقراضی که بدون سررسید است، در روش فروش تعهدی، یک سررسید مشخص، تعیین و در مشخصات قرارداد توسط بورس اعلام می‌شود. لازم به ذکر است سررسید تعیین شده به‌صورت تعداد روزهای تقویمی یا معاملاتی تعریف می‌شود. به این معنی که اگر سرمایه‌گذار به‌طور مثال در تاریخ ۰۱/۰۸/۱۳۹۸ اقدام به فروش تعهدی کند و سررسید تعیین شده، معادل ۳۰ روز تقویمی باشد، تاریخ سررسید قرارداد وی ۳۰/۰۸/۱۳۹۸ خواهد بود. یا اگر شخص دیگری در تاریخ ۰۲/۰۸/۱۳۹۸ نسبت به فروش تعهدی اقدام کند، سررسید قرارداد وی ۰۱/۰۹/۱۳۹۸ تعیین می‌شود.
نکته مهم دیگر مربوط به سررسید قرارداد است. در سررسید باید تمامی قراردادهای مربوطه تسویه نهایی شوند. مطابق دستورالعمل و براساس زمان‌بندی تسویه نهایی اعلامی در مشخصات قرارداد، ابتدا به متقاضی اجازه خرید اوراق بهادار موضوع قرارداد داده می‌شود و در صورت عدم اجرای تعهدات، کارگزار متقاضی ملزم به خرید اوراق به نام مالک است. لذا نقش کارگزاران در زمان تسویه نهایی قرارداد فروش تعهدی بسیار حائز اهمیت است. (تصویر ۷)
در این نوشتار سعی شده است کلیات مربوط به طرح معاملات فروش تعهدی توضیح داده شود. جزئیات فرایندهای اجرائی و موارد استثنا در معاملات فروش تعهدی به‌تفصیل در دوره‌های آموزشی متعددی که برای عموم سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی برنامه‌ریزی شده است، توضیح داده خواهد شد. همچنین با توجه به مسئولیت بورس تهران در این پروژه، تاکنون اقدامات بسیاری در این خصوص انجام شده که از آن جمله می‌توان به تهیه دستورالعمل مربوطه، نمونه قراردادهای موردنیاز و برگزاری جلسات متعدد با ارکان بازار و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات برخط (OMS) اشاره کرد که با پیگیری‌های صورت گرفته، دستورالعمل نهایی در تاریخ ۰۱/۰۳/۱۳۹۸ به تصویب هیات مدیره محترم سبا رسیده است. لازم به ذکر است که مطابق با مفاد دستورالعمل فعلی، انجام معاملات فروش تعهدی صرفا از طریق سامانه برخط کارگزاران امکان‌پذیر خواهد بود. لذا به‌منظور رفع ابهامات شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات برخط (OMS) به‌عنوان تهیه‌کنندگان زیرساخت‌های فنی موردنیاز، مستندات رویه اجرایی معاملات مذکور نیز توسط شرکت بورس تهران تهیه و در اختیار آن‌ها قرارگرفته است.
شرکت بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پیشگامان معرفی ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه ایران، همواره درصدد افزایش کارایی بازار از طریق معرفی ابزارها و مکانیزم‌های جدید معاملاتی برآمده تا پاسخگوی نیازهای فعالان بازار باشد و مشارکت حداکثری سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه و نهایتا اقتصاد کشور را رقم زند. در آینده نیز این مسیر با جدیت هر چه بیشتر ادامه خواهد یافت.
پیش فروش مسکن در بورس کالا
مدیر مطالعات اقتصادی بورس کالا گفت: تا یک ماه آینده با انتشار اوراق سلف موازی استاندارد، مسکن در بورس کالا پیش فروش می‌شود.
روند بازار – به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از صدا و سیما، جواد فلاح درباره اوراق سلف موازی استاندارد گفت: بورس کالا به دنبال جلب منافع از بازار سرمایه برای تأمین مالی ساخت مسکن است بر همین اساس به دنبال عرضه اوراق سلف موازی استاندارد هستیم.
وی ادامه داد: امید نامه اوراق سلف موازی استاندارد توسط شرکت سرمایه گذاری مسکن وابسته به بانک عامل حوزه مسکن تهیه و به بورس کالا تحویل شده است.
این مقام مسئول افزود: عرضه این اوراق به افراد امکان می‌دهد تا براساس پولی که در اختیار دارند اقدام به پیش خرید مسکن کنند.
مدیر مطالعات اقتصادی و سنجش ریسک بورس کالا ادامه داد: پیش خرید مسکن در چارچوب بورس کالا صورت می‌گیرد و بورس کالا تضمین‌ها را از طرفین دریافت می‌کند و افراد می‌توانند با خیالت راحت اقدام به پیش خرید مسکن کنند.
فلاح ادامه داد: افراد می‌توانند به صورت متری و در قالب هر واحد هر متر مربع مسکن خریداری کنند.
وی با اشاره به اینکه تغییرات قیمتی از جمله مشکلات متقاضیان خرید مسکن در کشور است گفت: افراد زمانی که برای خرید مسکن مراجعه می‌کنند با افزایش قیمت مسکن روبرو می‌شوند و باید صبر کنند تا پولشان به حد خرید ملک شود، اما با خرید این اوراق فرد می‌تواند از ارزش افزوده ملک هم بهره ببرد.
فلاح تاکید کرد: افراد می‌توانند هر واحد از صندوق را خریداری کنند و در صورت سررسید به واحد مورد نظر خود دست یابند در مقابل اگر تا سررسید اوراق نیاز به پول داشتند می‌توانند واحد این اوراق را بفروش برسانند.
وی درباره فروش واحدهای مسکونی و تضمین نقد شوندگی این اوراق گفت: این اوراق یک سبد گردان دارد و فرد هر زمان بخواهد می‌تواند پول خود را دریافت کند.
این مقام مسئول درباره تفاوت این اوراق با صندوق زمین و مسکن گفت: تفاوت اوراق سلف موازی استاندارد با صندوق در این است که با این اوراق فرد واحد را پیش خرید می‌کند و در نهایت می‌تواند همان واحد را خریداری کند، زیرا واحدهای این اوراق براساس هر واحد آپارتمان مشخص می‌شود و بستگی به شرایط بازار متفاوت است.
وی ادامه داد: پروژه در این اوراق مشخص است و سررسید و نوع مکان و متراژ واحدها در امید نامه اوراق سلف موازی آمده است.
فلاح افزود: چارچوب پیش فروش در بورس کالا شفاف است و اگر عرضه کننده دیر واحد را تحویل دهد باید هزینه پرداخت کند.
وی بیان کرد: اقدامات لازم برای عرضه این اوراق انجام شده است و پیشنهادها به هیئت پذیرش بورس ارسال شد و منتظر نظر نهایی کمیته فقهی بورس هستیم بعد از تأیید از سوی سازمان بورس و تا یک ماه دیگر اوراق را منتشر می‌کنیم.
اوراق سلف چیست؟/ تفاوت اوراق سلف با دیگر اوراق
قرارداد سَلَف یا عقد سَلَف قراردادی است که در آن عرضه‌کننده، بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابق قرارداد سلف به فروش می‌رساند.
جی پلاس، هفته های گذشته خبرهایی مبنی بر عرضه اوراق سلف نفتی در رسانه های منتشر شد.
قرارداد سَلَف یا عقد سَلَف قراردادی است که در آن عرضه‌کننده بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابق قرارداد سلف به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند.
خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را در یک قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش رساند که به این قرارداد نیز به اختصار سلف می‌گویند. اوراق سلف نوعی صکوک است و امنیت بیشتری نسبت به اوراق مشارکت دارد.
سلف نفتی بر اساس قرارداد سلف موازی استاندارد نفت بوده و در آن سود بین دوره پرداخت نمی شود و مشابه حساب های بلندمدت بانکی است؛ با این تفاوت که قبل از سررسید امکان فروش آن وجود دارد. این در حالی است که نقدشوندگی آن برای سرمایه گذار از طریق فعالیت بازارگردانی لحاظ می شود.
اوراق سلف از کجا آمد؟
صکوک یا اوراق سلف نخستین بار در سال ۲۰۰۱ میلادی توسط کشور بحرین منتشر شدند. مؤسسه پولی بحرین برای اولین بار در حوزه کشورهای خلیج فارس اقدام به انشار اسنادی دولتی به ارزش ۲۵ میلیون دلار بررسی نقد شوندگی اوراق سلف در بازار امریکا و به شکل اوراق ۳ ماهه و با عنوان «صکوک سلم» و مطابق با قوانین اسلامی کرد که نرخ بازدهی ثابت ۹۵٫۳ درصدی داشتند و بر نرخ بهره مبتنی نبودند.
گواهی سلف چیست؟
گواهی سلف نفت نیز سندی مشتمل بر مجموع دارایی خریدار از قراردادهای سلف است، این گواهی در طول دوره معاملاتی مبنای انجام معاملات و پس از پایان آن دوره، مبنای تسویه نقدی یا تحویل فیزیکی قرارداد سلف خواهد بود.
البته خریدار سلف نفت می تواند قبل از سررسید، بر اساس قرارداد سلف دیگری، مقدار معینی نفت خام به صورت کلی به خریدار جدید بفروشد و او را به نفت خام جهت دریافت نفت خام یا تسویه نقدی حواله دهد. به این قرارداد سلف موازی می‌گویند.
تفاوت اوراق سلف با دیگر اوراق
در اوراق سلف، بر خلاف اوراق مشارکت و سهام، خریدار در مالکیت و مدیریت بنگاه شریک نخواهد بود. از سوی دیگر امکان تعیین دامنهٔ سود این اوراق وجود دارد و از این نظر برای افراد ریسک‌گریز مناسب است. همچنین بر خلاف اوراق اجاره که درآمد ثابتی دارند، اوراق سلف میزان کف و حداکثر سود برای خریدار در نظر می‌گیرند که طبیعتاً باید سود بیشتری از اوراق اجاره داشته باشد اما ریسکش نیز بیشتر است.
قرارداد سلف نفتی
قراردادهای سلف نفتی روشی برای پیش‌فروش نفت هستند.شرکت‌های نفت از این روش برای تأمین مالی و به عنوان یک روش جذب سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند.
خریدار این اوراق می‌تواند آن‌ها را واگذار کند که در این صورت هر انتقال یک سلف موازی مستقل محسوب می‌شود. همراه با اوراق سلف نفتی یک حواله هم تحویل خریدار می‌شود که نشان‌دهندهٔ تعهد شرکت ملی نفت در برابر فروش نفت به فرد است. با توجه به در نظر گرفتن کف سود در این اوراق، دارندهٔ اوراق می‌تواند در صورت متضرر شدن نفت را در زمان سررسید به شرکت ملی نفت بفروشد. این اوراق را شرکت ملی نفت در شبکه بازار سرمایه یا بانکی عرضه می‌کند که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌توانند نسبت به خرید آن‌ها اقدام کنند.
حق اختیار فروش
حق اختیار فروش، قرارداد اختیاری است که همراه با معامله سلف از سوی شرکت ملی نفت ایران به خریدار داده می‌شود و بر اساس آن، اختیار فروش مقدار معینی نفت خام به «قیمت اعمال» تعیین شده در قرارداد، در تاریخ سررسید به خریدار داده می‌شود.
این حق اختیار قابلیت خرید و فروش مستقل ندارد و منحصرا با اجازه شرکت ملی نفت ایران در قرار داد سلف موازی به خریدار جدید منتقل می‌شود.
حق اختیار خرید
حق اختیار خرید، قرارداد اختیاری است که همراه با معامله سلف از سوی خریدار به شرکت ملی نفت ایران داده می‌شود و بر اساس آن، اختیار خرید مقدار معینی نفت خام به «قیمت اعمال» تعیین شده در قرارداد در تاریخ سررسید به شرکت ملی نفت ایران داده می‌شود.
عرضه اوراق سلف نفتی در بورس چگونه خواهد بود؟
مدیر عامل بورس انرژی ایران از جزییات عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی استاندارد نفت خام سنگین صادراتی شرکت ملی نفت ایران که در روز یکشنبه (۲۶ مرداد ماه) انجام می‌شود، خبر داد و گفت: حجم این تامین مالی ۲۰ هزار میلیارد ریال است.
«سید علی حسینی» در گفت و گو با ایرنا با اشاره به عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی استاندارد نفت خام سنگین صادراتی شرکت ملی نفت ایران که در روز یکشنبه (۲۶ مرداد ماه) انجام می شود، گفت: ناشر این اوراق شرکت ملی نفت ایران و هدف از این عرضه تامین مالی طرح‌های توسعه‌ای و هزینه‌های جاری شرکت ملی نفت ایران است که در دو نماد "سنفت ۰۰۲" و " سنفت ۰۰۳" انجام می‌شود.
مدیر عامل بورس انرژی ایران اظهار داشت: این اوراق به ترتیب ابزار مالی اختیار فروش و خرید ۱۸.۵ و ۱۹ درصدی بوده و بازارگردان نیز با نرخ سود روزشمار سالانه ۱۷.۵ درصد نسبت به نقدشوندگی اوراق در طی دوره معاملاتی اقدام می‌کند.
وی گفت: طول دوره عرضه اولیه در این نماد، یک روز کاری و از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۲:۳۰ خواهد بود، سررسید این اوراق دو سال شمسی بوده و معاملات ثانویه این اوراق نیز حداکثر ۱۰ روز کاری پس از پایان روزعرضه اولیه آغاز می‌شود.
حسینی قیمت پایه هر قرارداد را ۹ میلیون و ۴۴۶ هزار و ۲۲۰ ریال اعلام کرد که بدین ترتیب حجم تامین مالی در نماد "سنفت۰۰۲"، معادل پانزده هزار میلیارد ریال و در نماد "سنفت ۰۰۳" ، پنج هزار میلیارد ریال خواهد بود.
مدیر عامل بورس انرژی ایران افزود: عملیات بازارگردانی این اوراق به طور جداگانه توسط دو شرکت تأمین سرمایه انجام می‌پذیرد و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای کد معاملاتی بورس انرژی هستند طی دوره عرضه اولیه و معاملات ثانویه می‌توانند از طریق کارگزاریهای دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی نسبت به خرید و فروش این اوراق اقدام کنند.
وی افزود: مهلت تسویه در دوره عرضه اولیه و معاملات ثانویه یک روز کاری پس از انجام معامله بوده و تسویه نقدی در سررسید نیز حداکثر سه روز کاری پس از آخرین روز معاملاتی خواهد بود.
حسینی در مورد نحوه تعیین قیمت پایه این اوراق اظهار داشت: بر اساس مصوبه هیات پذیرش بورس انرژی ایران، قیمت پایه این اوراق حاصل‌ضرب قیمت رسمی فروش نفت خام سنگین صادراتی ایران بر حسب دلار با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر بازار و آخرین نرخ خرید و فروش اسکناس دلار به ریال در سامانه سنا بانک مرکزی یک روز کاری قبل از انتشار اطلاعیه عرضه (سه شنبه ۲۱ مرداد ۹۹) است.
مدیر عامل بورس انرژی با اعلام تفاوت بین عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی نفت خام در هفته پیش‌رو و بررسی نقد شوندگی اوراق سلف در بازار طرح ریاست محترم جمهوری موسوم به پیش فروش نفت (گشایش اقتصادی) افزود : طرح مذکور در مراحل کارشناسی و هنوز نهایی نشده است و پس از تائید مراجع ذیصلاح، آمادگی عرضه و انجام معاملات ثانویه آن از طریق بورس انرژی وجود دارد.
وی افزود: از اردیبهشت ۹۴ تا کنون بخش خصوصی و دولتی با دارایی‌های پایه نفت خام سنگین، نفت خام سبک، میعانات گازی، بنزین، نفت کوره و برق به دفعات نسبت به تامین مالی در قالب قراردادهای سلف موازی استاندارد از طریق بورس انرژی اقدام کرده‌اند.
حسینی از شرکت‌های پالایشگاه ستاره خلیج فارس، توسعه نفت و گاز صبای کنگان، گروه مپنا، سنندج مپنا، گروه آریان ماهتاب گستر و شرکت ملی نفت ایران به عنوان شرکت‌هایی نام برد که از سال ۹۴ تا کنون نسبت به انتشار قراردادهای سلف موازی استاندارد از طریق بورس انرژی ایران اقدام کرده‌اند.
وی همچنین در مورد سابقه تامین مالی شرکت ملی نفت ایران از طریق بورس انرژی گفت: این شرکت تا کنون طی ۵ مرحله در سال ۹۴ و دو مرحله در سال ۹۷ و یک مرحله در سال ۹۸ با دارایی پایه نفت کوره از طریق این بورس تامین مالی کرده است.
مدیرعامل بورس انرژی در پایان تأمین مالی تولیدکنندگان از طریق بورس‌های کالایی و جمع‌آوری سرمایه‌های خرد عموم مردم برای راه انداختن چرخ‌های اقتصادی کشور را مطمئن‌ترین راه برای توسعه کشور و هدایت نقدینگی در مسیر صحیح و مولد دانست و اظهار کرد: بورس انرژی ایران پذیرای درخواست تامین مالی متقاضیان در چارچوب قوانین و مقررات است.
اوراق سلف نفتی چیست؟
در حالی که ابهامات زیادی پیرامون انتشار اوراق سلف نفتی وجود داشت که مانع از انتشار آن در دی ماه شد اما با مذاکرات مختلف این اوراق در جلسه هفته گذشته هیات پذیرش بورس انرژی در چهارمین بورس کشور پذیرفته شد تا شاید زمینه انتشار آن در آینده نزدیک فراهم شود.
به گزارش ایسنا، پس از گذشت حدود یک سال از وعده عرضه اوراق سلف نفتی توسط وزارت نفت، با وعده مسئولان نفتی و بورسی قرار شد این اوراق در دی ماه امسال توسط بانک سپه منتشر شود اما ابهامات زیادی پیرامون انتشار این اوراق وجود داشت که مانع از عرضه در دی ماه شد.
در حالی که ابهاماتی همچون فروش اوراق قبل از سررسید و تضعیف پول ملی با نوسانات نرخ ارزو نیز سود این اوراق وجود داشت که با برگزاری جلسات مختلف توسط مسئولان بورس و شرکت نفت، گویا تمام ابهامات این اوراق برطرف شد و در دومین جلسه هیات پذیرش بورس انرژی اوراق سلف نفتی مورد پذیرش قرار گرفت و فروش دلاری و ریالی نفت به مردم یک گام به گام های آخر خود نزدیک شد.
انتشار اوراق به صورت دلاری و ریالی
در این خصوص محمودرضا خواجه نصیر- مدیر نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس – در گفت‌وگو با ایسنا به جزئیات پذیرش این اوراق اشاره کرد و گفت: اوراق سلف نفتی در جلسه اخیر هیات پذیرش به دو صورت دلاری و ریالی مورد پذیرش قرار گرفت به طوری که این اوراق با سود حداقل ۸۰ درصدی در قرارداد ریالی و سود حداقل ۳۰ درصدی در قرارداد دلاری منتشر می شود.
وی زمان سررسید این اوراق را پایان سال ۹۴ دانست و ضمن بیان اینکه این اوراق با دارایی پایه نفت خام سنگین ایران منتشر می شود، عنوان کرد: با پذیرش اوراق سلف نفتی قرار است در مرحله اول ۵۰۰ میلیون دلار اوراق از طریق شبکه کارگزاری و بانک سپه منتشر شود.
این مسئول سازمان بورس با بیان اینکه زمان انتشار این اوراق توسط شرکت ملی نفت اعلام می‌شود، خاطرنشان کرد: این اوراق در طول دوره یعنی بین زمان عرضه اولیه و سررسید نهایی در قالب بازارگردانی مبادله می‌شود و مجموعه تامین سرمایه امید و بانک سپه این کار را انجام می‌دهند.
هدف از انتشار اوراق
خواجه نصیر امکان اختیار فروش تبعی و تسویه نقدی در زمان سر رسید را از ویژگی‌های این اوراق دانست وعنوان کرد: هدف از انتشار این اوراق این است که بخشی از نقدینگی دلاری که در پی نوسانات دلار ایجاد شده است از مردم جذب شده و به سمت تولید هدایت شود.
وی توضیح داد: همه مردم می‌توانند این اوراق را خریداری کنند به طوری که هر قرارداد یک بشکه خواهد بود و خرید آن سقفی ندارد همچنین قیمت گذاری این اوراق نیز بر اساس قیمت روز نفت در زمان سر رسید طراحی شده است.
این مسئول سازمان بورس با بیان اینکه امیدنامه این اوراق به زودی از سوی بورس انرژی منتشر می‌شود، خاطرنشان کرد: بورس آمادگی انتشار این اوراق را دارد و پنج روز بعد از تعیین زمان توسط شرکت نفت، اوراق سلف نفتی منتشر می‌شود.
نحوه فروش قبل از سررسید اوراق
همچنین شاپور محمدی – مدیر عامل بورس انرژی – در مورد جزئیات انتشار و فروش اوراق قبل از سررسید به ایسنا گفت: این اوراق دارای سررسید در سال ۹۴ است ولی اگر مردم بخواهند قبل از سررسید این اوراق را به وجه نقد تبدیل کنند، باید آن را در بورس انرژی عرضه کنند تا به وجه نقد مورد نیاز خود دست پیدا کنند. البته اگر مردم نتوانند این اوراق را به خریدارانی که در بازار حضور دارند، بفروشند بازارگردان این اوراق یعنی شرکت تامین سرمایه امید اوراق را از مردم خریداری کرده تا مشکلی در نقدشوندگی این اوراق به وجود نیاید.
او گفت:بازدهی حداقلی به صورت ریالی حدود ۸۰ درصد و بازده دلاری حدود ۳۰ درصد طی سه سال برای این اوراق در نظر گرفته شده است و ریسک نقدشوندگی متوجه این اوراق نیست.
وی همچنین توضیح داد: اگر قیمت جهانی نفت بالاتر از حد اعلامی باشد، مردم می توانند به بازده بیشتری دست یابند یا اینکه در بازار از طریق فروش این اوراق به اشخاص دیگر، در صورتی که قیمت نفت بالاتر باشد، بازده بالاتری را کسب کنند.
محمدی خاطرنشان کرد: بنابراین در سود کوتاه مدت این اوراق اندکی کمتر از ۱۰ درصد دلاری یا ۲۰ درصدی که به عنوان بازده سالانه این اوراق در نظر گرفته شده است، محقق خواهد شد. زیرا تامین سرمایه امید به عنوان بازارگردانی که وارد فعالیت می‌شود، باید دارای یک درآمدی برای این کار باشد، در نتیجه نرخ بازخرید توسط بازارگردان، اندکی پایین تر از بازده واقعی است.
تفاوت سلف نفتی با اوراق مشارکت
مدیرعامل بورس انرژی به تفاوت اساسی این اوراق با اوراق مشارکت اشاره و تصریح کرد: اوراق سلف نفتی دارای اختیار فروش تبعی است و خریدار این اوراق در فروش آن مختار است که در سررسید به شرکت نفت بفروشد یا از طریق بازار به دیگران بفروشد، که همین آپشن، این اوراق را متمایز می کند، چون بازده این اوراق می تواند بیشتر از بازده تعیین شده یا اوراق مشارکت باشد.
وی تاکید کرد: اما این بازده اضافی یک بازده احتمالی است و قطعی و معین نیست، بلکه ممکن است در همان سطح اعلام شده باقی بماند که بستگی به شرایط بازار جهانی نفت دارد.
محمدی در پاسخ به این سوال که وزارت نفت چه سطحی را تضمین کرده که سود اوراق سلف نفتی را پرداخت کند، گفت: ۱.۸ برابر قیمت ریالی و ۱.۳ قیمت دلاری تضمین شده است. یعنی کسی که ۱۰۰ هزار تومان از این اوراق را خریدای می کند، وزارت نفت تضمین کرده در سررسید ۱۸۰ هزار تومان خریداری کند و اگر کسی ۱۰۰ دلار از این اوراق را بخرد، در سررسید ۱۳۰ دلار مبلغ خرید است.
محمدی ادامه داد: البته در سلف موازی استاندارد که یک محصول مالی ایرانی است، ویژگی هایی وجود دارد از جمله اینکه افراد می توانند این اوراق را قبل از سررسید بارها خرید و فروش کنند و این کاری است که توسط سازمان بورس و وزارت نفت بررسی نقد شوندگی اوراق سلف در بازار طراحی شده است و به عنوان ابزاری جذاب در آینده در بورس انرژی معامله می شود.
وی همچنین اظهار کرد: مبنای قیمت نفتی که در سلف نفتی مورد محاسبه قرار می گیرد، قیمت نفت عمان و دبی است که در امیدنامه تهیه شده به وسیله تامین سرمایه امید و وزارت نفت تصریح شده و در اعلامیه های عرضه هم مبنای محاسبه، قید خواهد شد.
اوراق سلف نفتی چیست ؟
به گزارش ایسنا،در تعریف قرارداد سلف نفت باید گفت که سلف نفتی قراردادی است که بر اساس آن شرکت ملی نفت ایران یا شرکت‌های تابعه، مقدار معینی نفت خام را بر اساس مشخصات قرارداد سلف، در برابر بهای نقد، به فروش می‌رساند تا در سررسید مشخص به خریدار تحویل دهد.
به این ترتیب با هماهنگی وزارت نفت،بانک مرکزی و بازار سرمایه قرار است برای اولین بار در کشور اوراق سلف نفتی به میزان یک میلیون بشکه و حداکثر ۵ میلیون بشکه نفت خام به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار به صورت ریالی و ارزی (بر مبنای واحد پولی دلار) منتشر شود.
این اوراق یکی از جذاب‌ترین و پرسودترین اوراق بهادار کشور مبتنی بر دارایی واقعی نفت و مرتبط با احکام اسلامی بوده که قرار است توسط شرکت ملی نفت ایران و متعهد پذیره نویسی و بازارگردانی تامین سرمایه امید منتشر شده و به طور همزمان در شعب منتخب بانک سپه و شبکه کارگزاری عرضه شود.
سف نفتی بر اساس قرارداد سلف موازی استاندارد نفت بوده و بسیار جذاب است زیرا در آن سود بین دوره پرداخت نمی‌شود و مشابه حسابهای بلندمدت بانکی است با این تفاوت که قبل از سررسید امکان فروش آن وجود دارد این در حالی است که نقدشوندگی آن برای سرمایه گذار از طریق فعالیت بازارگردانی لحاظ می‌شود.
هر سند این اوراق صد دلار بوده و قرار است در دو نماد دلاری و ریالی منتشر شود و در هر صورتی که خریداری شود شرکت ملی نفت در زمان سررسید به سرمایه گذاران حق اختیار فروش می دهد.
منابع حاصل از فروش این اوراق قرار است در پروژه‌های پارس جنوبی و میادین مشترک نفتی صرف شده و سرمایه گذاری به صورت ریالی و پوشش ریسک سرمایه‌گذاری در صورت افزایش نرخ دلار، سرمایه‌گذاری در نفت به عنوان یک کالای استراتژیک و تضمین حداقل سود اوراق مشارکت توسط وزارت نفت از مزایای ریالی این اوراق است.
گواهی سلف نفت نیز سندی مشتمل بر مجموع دارایی خریدار از قراردادهای سلف است، این گواهی در طول دوره معاملاتی مبنای انجام معاملات و پس از پایان آن دوره، مبنای تسویه نقدی یا تحویل فیزیکی قرارداد سلف خواهد بود.
خریدار سلف نفت می‌تواند قبل از سررسید، بر اساس قرارداد سلف دیگری، مقدار معینی نفت خام به صورت کلی فی‌الذمه به خریدار جدید بفروشد و او را به شرکت ملی نفت ایران جهت دریافت نفت خام یا تسویه نقدی حواله دهد. به این قرارداد سلف موازی می‌گویند، چند نکته در سلف موازی مورد توجه است.
در این اوراق شرکت ملی نفت ایران با اعطای گواهی سلف، به خریدار سلف نفت اجازه می‌دهد در صورتی که قبل از سررسید اقدام به فروش سلف موازی نفت کرد، می‌تواند با تحویل گواهی سلف، خریدار جدید را جهت تحویل نفت خام یا تسویه نقدی به شرکت ملی نفت ایران حواله دهد.
مدیریت ریسک گواهی‌های سلف موازی نفت
دارندگان اوراق سلف در سررسید می‌توانند با تحویل گواهی سلف، نفت خام دریافت کنند کما اینکه می‌توانند با فروش نفت خام به شرکت ملی نفت ایران به قیمت روز، تسویه نقدی کنند؛ در سررسید ممکن است قیمت نفت خیلی نوسان داشته باشد و این باعث ریسک بالا برای دارندگان اوراق شود.
برای پوشش این ریسک می‌توان از قراردادهای اختیار معامله استفاده کرد؛ به این صورت که شرکت نفت در کنار قرارداد اصلی فروش سلف نفت، حق اختیار فروش نفت در سررسید به قیمت معین، به خریدار سلف می‌فروشد و در مقابل حق اختیار خرید به قیمت معین در سررسید از خریدار سلف می‌خرد.خریدار سلف نیز زمانی که به قرارداد سلف موازی اقدام به فروش سلف می‌کند این دو حق و تعهد را به خریدار جدید سلف منتقل می‌کند.
حق اختیار خرید و فروش
حق اختیار فروش، قرارداد اختیاری است که همراه با معامله سلف از سوی شرکت ملی نفت ایران به خریدار داده می‌شود و بر اساس آن، اختیار فروش مقدار معینی نفت خام به «قیمت اعمال» تعیین شده در قرارداد، در تاریخ سررسید به خریدار داده می‌شود.این حق اختیار قابلیت خرید و فروش مستقل ندارد و منحصرا با اجازه شرکت ملی نفت ایران در قرار داد سلف موازی به خریدار جدید منتقل می‌شود.
حق اختیار خرید نیز قرارداد اختیاری است که همراه با معامله سلف از سوی خریدار به شرکت ملی نفت ایران داده می‌شود و بر اساس آن، اختیار خرید مقدار معینی نفت خام به «قیمت اعمال» تعیین شده در قرارداد در تاریخ سررسید به شرکت ملی نفت ایران داده می‌شود.
تسویه سلف نفت
بر اساس اعلام مشاور عرضه اوراق سلف نفتی و بعد از انجام بررسی های لازم قرار است عرضه نفت خام به مردم در قالب این اوراق در معاملات دلاری با تعیین سود حداقل ۳۰ درصدی به صورت ۳ ساله بر اساس قیمت نفت و بازخرید قبل از سررسید به بازارگردان با سود روز شمار ۷ درصد و در معاملات ریالی با سود حداقل ۸۰ درصدی و بر اساس قیمت نفت ضربدر ارز مبادله ای و بازخرید قبل از سررسید به بازارگردان با سود روز شمار ۲۰ درصد صورت گیرد.
در سررسید گواهی‌های سلف چند حالت ممکن است رخ دهد و متناسب آن چند گزینه برای تسویه نقدی یا فیزیکی قابل تصور است.به طوری که اگر در سررسید، قیمت نفت خام پایین‌تر از ۱۴۰ دلار است، در این فرض دارنده گواهی سلف ترجیح می‌دهد به جای تسویه فیزیکی از حق اختیار فروش خود استفاده کرده و هر بشکه نفت خام را به ۱۴۰ دلار به بانی (شرکت ملی نفت ایران) بفروشد و تسویه نقدی کند.
اگر در سررسید، قیمت نفت خام بالاتر از ۱۴۰ و پایین‌تر از ۱۶۰ دلار است، در این فرض دارنده گواهی سلف می‌تواند تقاضای تسویه فیزیکی نفت کند.اما اگر در سررسید، قیمت نفت خام بالاتر از ۱۴۰ و پایین‌تر از ۱۶۰ دلار است، در این فرض دارنده گواهی سلف می‌تواند با فروش نفت خام به قیمت روز با بانی (شرکت ملی نفت ایران) تسویه نقدی کند.
اگر در سررسید، قیمت نفت خام بالاتر از ۱۶۰ دلار است، در این فرض بانی (شرکت ملی نفت) ترجیح می‌دهد به جای تسویه فیزیکی از حق اختیار خرید خود استفاده کرده و هر بشکه نفت خام را به ۱۶۰ دلار از دارندگان گواهی سلف خریداری کرده و تسویه نقدی کند.
سازمان بورس و اوراق بهادار حق دارد برای احراز شرط قدرت بر تسلیم، تنها به شرکت ملی نفت ایران (یا شرکت‌های تابعه) و به کسانی که گواهی سلف نفت دارند اجازه فروش سلف موازی نفت دهد.
به گزارش ایسنا،در حالی اوراق سلف نفتی در دی ماه امسال به دلیل نوسانات نرخ ارز و ترس از تلاطم بیشتر در بازار ارز مجال عرضه پیدا نکرده بود که اکنون با پذیرش این اوراق در بورس انرژی تمامی بسترها و اقدامات لازم از سوی سازمان بورس برای انتشار آن انجام شده است و باید دید که وزارت نفت و بانک مرکزی به چه توافقی در انتشار این اوراق می رسند و این اوراق را چه زمانی منتشر می کنند و آیا وزات نفت تمایلی به عرضه این اوراق در بازار را دارد و با توجه به نوسانات دلار این نفت را به صورت دلاری و ریالی به مردم عرضه می کند یا اینکه همانند اسفند سال گذشته از عرضه آن منصرف شده و به سراغ اوراق مشارکت می رود؟
دیدگاه شما