سیامک قاسمی، کارشناس اقتصادی: تاوان ناکارآمدی و اشتباه دولت در مدیریت بورس را 80 میلیون ایرانی باید از جیب بدهند و با افزایش پایه پولی و نقدینگی و تورم‌های سنگین سال‌های بعد،زیان عده‌ای جبران شود
مدیریت مالی و سرمایه گذاری
اموزش سرمایه گذاری در بازار سرمایه و ارایه مشاوره های مالی و سرمایه گذاری
بانکداری سرمایه گذاری
بانکداری سرمایهگذاری چیست؟
بانکداری سرمایهگذاری چیست؟ سرمایهگذاری؟ بانکداری؟در واقع اصطلاح "بانک سرمایهگذاری" تا حدی گمراه کننده است، چرا که بانکهای سرمایه¬گذاری نه سرمایه گذارند و نه بانکدار. یعنی نه مانند بانک های تجاری و صندوق های پس انداز، سپرده دیگران را جمع آوری می کنند و نه وجوه خود را به طور دائمی برای سرمایه گذاری اختصاص می دهند. ارائه یک تعریف عمومی برای عبارت بانکداری سرمایه گذاری به واسطه تنوعی که در خدمات آن وجود دارد مشکل به نظر می‌رسد، اما این واژه به طور کلی برای توصیف موسساتی به کار می‌رود که فعالیت اصلی آنها گردآوری سرمایه برای شرکت‌های نیازمند سرمایه است و به عبارتی اعتبارات میان مدت و بلندمدت را برای متقاضیان منابع مالی فراهم می کنن
1مروزه بانکداري سرمايه‌گذاري در کشورهاي پيشرفته صنعتي در حقيقت به عنوان رهگشا، مشاور حرفه اي و متخصص افزايش منابع مالي شرکتها و جمع آوري و تبادل اطلاعات لازم براي مشتريان خود ميباشد و ازاين رو بانکها در موضوعات استراتژيک از قبيل :
انتشار و فروش سهام
انتقال و تبديل بنگاهاي اقتصادي
و ساير معاملات ذيربط از مراکز مهم و تخصصي مشاوره اي به شمار مي روند.
بانکهاي سرمايه‌گذار دو عملکرد بهم پيوسته و نزديک را انجام مي‌دهند:
1- در بازار اوليه ، بانکهاي سرمايه‌گذاراوراق‌بهادار جديداً انتشار يافته را جهت تامين مالي شرکتهاي مربوطه ، شناور مي سازند.
2- در بازار ثانويه ، بانکهاي سرمايه‌گذاربا عمل در قالب کارگزار و معامله گر در خريد و فروش اوراق‌بهادار موجود کمک مي‌نمايند.
اولين و شايد مهمترين وظيفه بانکهاي سرمايه‌گذار ، فروش اوراق‌بهادار تازه انتشار يافته براي شرکت صادر کننده اين اوراق است. موضوع قيمت‌گذاري و توزيع اوراق‌بهادار براي شرکت صادر کننده بسيار مهم است چراکه هزينه سرمايه شرکت با آن مشخص مي‌شود. قيمت سهام و نرخ بهره اوراق‌بهادار جديد بايستي لزوماً مرتبط با قيمت و ساير مشخصات اوراق مشابه در بازارثانويه باشد. قيمت‌گذاري مناسب بر روي اوراق‌بهادار در حوزه عملکرد بانکهاي سرمايه‌گذار قراردارد.
يکي ديگر از خدمات مهم و روزافزون بانکهاي سرمايه‌گذار ،فعاليتهاي مربوط به خريد و ادغام شرکتها و مشاوره در اين زمينه است.
عملکرد دلال يا بازارساز شامل قرار دادن سرمايه در معرض ريسک و انتقال داراييهاي مالي است. براي شرکتهايي که نقش هاي ذکر شده را در بازارهاي مالي ارائه مي‌دهند،اين عملکرد در مقياسهاي وسيعتري صورت ميگيرد. همانطور که اشاره گرديد يکي از وظايف اصلي بانکهاي سرمايه‌گذاري صدور اوراق‌بهادار جديد در بازار اوليه است. اما بسياري از نهادهاي مالي ديگر که بانک سرمايه‌گذار ناميده نمي شوند در اين کار شرکت مي‌نمايند.
علیرغم تنوع در خدمات بانکداری سرمایه گذاری و به دنبال آن پیچیدگی در برخی از این گروه ها، بانک های سرمایه گذاری هنوز نسبت به بانکهای تجاری کوچک ترند به طوری که تعداد کارکنان حتی بزرگترین بانک سرمایه گذاری کمتر از هزار نفر می باشد. بانکداری سرمایه گذاری یک تجارت خدماتی است و موفقیت در این تجارت به توانایی در ارائه هر گونه خدمات مالی که یک مشتری نیاز دارد و همچنین تثبیت کیفیت، نوآوری و مهارت‌های رسیدگی به مشتری بستگی دارد
تعريف بانک سرمايه‌گذاري ( بانك هاي سرمايه گذاري )
بانکداري سرمايه‌گذاري عبارتست از خريد يا تعهد خريد اوراق‌بهادار از قبيل اوراق مشارکت و سهام از طرف يک سازمان مالي که اين اوراق را دوباره به دسته هاي کوچک تقسيم نموده و به اميد نفع به فروش مي رساند. معمولاً وقتي از بانك هاي سرمايه گذاري استفاده مي‌شود که بخواهند اوراق‌بهادار جديد را به فروش برسانند. "
بانکداري سرمايه‌گذاري يک فعاليت مالي غير بانکي است که به بانکداري تشبيه مي‌شود.
در حقيقت بانکهاي سرمايه‌گذاري به عنوان رابط بين دولت و شرکتهايي
که قصد تامين مالي جهت سرمايه‌گذاري دارند و سرمايه‌گذاراني که داراي پول و پس انداز جهت خريد اوراق‌بهادار هستند ، مي‌باشند.
نکته قابل توجه اينکه انتشار جديد مي‌تواند بصورت انتشاراوليه اوراق‌بهادار يک شرکت ويا انتشاردوباره اوراق‌بهادار مربوط به شرکت که در بازار موجود هست ، باشد. در کل موسساتي که به انجام خدمات بانکداري سرمايه‌گذاري مي پردازند را موسسات" تامين مالي " گويند. بطور کلي بانك سرمايه گذاري همانند واسطه، ميان متقاضيان سرمايه و صاحبان سرمايه عمل مي‌کنند.
تعريف شركت تامين سرمايه از نظر قانون اوراق بهادار
شركت تأمين سرمايه: مطابق بند 18 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار شركتي است كه به عنوان واسطه بين ناشر اوراق بهادار و عامه سرمايه‌گذاران فعاليت مي‌كند و مي‌تواند فعاليتهاي كارگزاري، معامله‌گري، بازارگرداني، مشاوره، سبدگردانی، پذيره نويسي، تعهد پذيره‌نويسي و فعاليتهاي مشابه را با اخذ مجوز از "سازمان" انجام دهد.
ساختار سازماني بانکداري سرمايه‌گذاري
در بانك هاي سرمايه گذاري يک ساختار رسمي سلسله مراتبي با تاکيد بر تخصصي شدن وظايف در چنين موسساتي وجود دارد. در اين ساختار هر يک از زير بخشهاي سازمان نشان دهنده درجه بالايي از تفکيک انواع مختلف فعاليتها و وظايف ميباشد. همچنين بطوردقيق زير بخشهاي داخلي از زير بخشهاي بين المللي تفکيک يافته اند. گروهاي وظيفه اي متعددي در تشکيلات سازماني بانکهاي سرمايه‌گذاري گنجانده شده اند که متناسب با ميزان فعاليت و توانايي اين بانكها خواهد بود.
خدمات بانك هاي سرمايه گذاري
اصولاً بازارهاي مالي بسيار پيچيده هستند . بازارهاي مالي شامل هزاران موسسه ، ميليونها مشارکت کننده و بيليونها معامله در هر روزمي‌باشند. اين بازارها پا را از مرزهاي مکاني و زماني فراتر نهاده و معامله گراني که در نقاط مختلف جهان و در فواصل بسيار دور ازاين بازارها قرار دارند، درآنها به صورت مجازي معامله مي‌کنند.
بازارهاي مالي در حقيقت براي ايجاد يک جريان آرام ، منظم وکارآي منابع نقدي از يک موسسه اقتصادي به موسسه ديگر ايجاد شده است. براي رسيدن به اين مطلوب بازارهاي مالي سه خدمت مهم براي اقتصاد ايجاد مي‌نمايند:
1- ايجاد و توزيع ابزار مالکيت و بدهي
2- پيشرفت در ايجاد مکانيزمي جهت انتقال وجه نقد در قبال ابزار بدهي
و مالکيت براي افزايش نقدينگي.
3- ايجاد نهادهايي جهت اطمينان از تماميت و رونق اجراي کاراي مبادلات اوراق‌بهادار.
اين سه عملکرد به سه حوزه
1) خدمات پذيره نويسي
2) بازارهاي ثانويه
3) تسهيلات در مبادلات و شفاف سازي بر مي گردد.
در بازار اوليه وظيفه و نقش اصلي در بانك هاي سرمايه گذاري عبارتست از پذيره نويسي ، خريد و توزيع اوراق‌بهاداري که سازمانهاي دولتي و خصوصي منتشر نموده اند. لذا اين نقش بانکهاي سرمايه‌گذار را بازارساز و بازارگردان چیست؟ در بازارهاي اوليه غالب و مسلط ساخته است.
امروزه بانك هاي سرمايه گذاري در تمامي بازارهاي مالي از جمله " بازارهاي اوراق مشارکت و سهام" ، " بازارهاي آني و آتي " و " بازارهاي اوليه و ثانويه" و به مقدار محدودتري در بازارهاي پول مشارکت دارند و اخيراً موسسات مزبور مشارکت خود را در فعاليت هاي مربوط به تامين مالي شرکتها افزايش داده اند. برخي از خدمات اين موسسات در سطح کلان صورت مي کيرد و شرکت ها ، دولت ها ، سرمايه‌گذاران حقيقي و حقوقي وساير اجزاي بازارهاي مالي ازاين خدمات منتفع مي‌گردند .
بانك هاي سرمايه گذاري علاوه بر خدمات مذکور در بازار اوليه با حضور خود در بازارهاي ثانويه موجب شکوفايي اين بخش مي شوند . از جمله اين خدمات مي‌توان به ايفاي نقش کارگزاري در بورس منسجم اوراق‌بهاداردر قبال دريافت کميسيون و نقش معامله گري در بازار خارج از بورس اشاره نمود که در قسمت هاي بعد مفصلاًً توضيح داده خواهد شد. در دو شکل زير نقش کارگزاري و معامله گري مصور شده اند
نقش بانك هاي سرمايه گذاري در حوزه کلان اقتصاد:
الف : بازارساز و بازارگردان چیست؟ نقش بانك هاي سرمايه گذاري در تسهيل تامين مالي شرکت ها:
به لحاظ اقتصادي از وظايف مهم بازارهاي مالي تسهيل تشکيل سرمايه است. شرکتهايي که درصدد تامين مالي بر مي‌آيند
اوراق‌بهادار(داراييهاي مالي) خود را در ازاي پولي که واسطه هاي مالي يا خود پس انداز کنندگان مي پردازند مبادله مي‌نمايند.
بازار دست اول دو ويژگي عمده دارد:
1) بازاري که در آن تشکيل سرمايه صورت مي گيرد.
2) سهام و اوراق منتشر شده شرکتها براي اولين بار در اين بازار عرضه مي‌گردد.
نقش اول: نقش بانكهاي سرمايه گذاري در تشكيل سرمايه :
انتقال سرمايه از پس انداز کنندگان به سمت واحدهاي نيازمند به سه طريق مصور در صفحه بعد صورت ميگيرد:
حالت اول ؛ انتقال مستقيم پول و اوراق‌بهادار زماني صورت مي کيرد که شرکت اوراق‌بهادارش را مستقيماً به پس انداز کنندگان بفروشد بدون اينکه وجوه و اوراق‌بهادار ازهيچ نوع واسطه اي عبور نمايد. در اين حالت معمولاً موسس از اقوام و آشنايان تامين مالي نموده و در ازاي اين همکاري ، اوراق‌بهادار ارائه ميدهد.
اين روش براي سرمايه‌گذاري هاي کوچک کاربردي است و در برابر نياز به حجم بالاي سرمايه نا کارآمد ميباشد. در اين حالت ريسک سرمايه‌گذاري متوجه سرمايه‌گذاران خواهد شد.
حالت دوم؛ انتقال غير مستقيم ( نيمه مستقيم) از طريق بانك هاي سرمايه گذاري: در اين حالت بانك سرمايه گذاريي اوراق‌بهادار را از شرکت منتشر کننده آن مي خرد و سپس به سرمايه‌گذاران نهايي که ممکن است اشخاص حقيقي ، شرکتهاي ديگر، صندوقهاي بازنشستگي و . باشند، مي فروشد.در اين حالت به دليل بررسي اوراق توسط بانك سرمايه گذاري اعتماد و اطمينان سرمايه‌گذاران بيشتر ميباشد ولي ريسک سرمايه‌گذاري متوجه خود سرمايه‌گذاران است که اوراق‌بهادار شرکت را از طريق بانك سرمايه گذاري خريداري مي‌نمايند.
حالت سوم؛ انتقال غير مستقيم منابع از طريق واسطه هاي مالي : در اين حالت واسطه هاي مالي وجوه را از پس انداز کنندگان دريافت نموده و در قبال آن اوراق‌بهادار خود را به آنان اعطا مي‌نمايند، و از وجوه به دست آمده در جاي ديگري و به شکلهاي ديگر استفاده مي‌نمايند.
نقش بانك هاي سرمايه گذاري در واگذاري: نقش دوم فعاليتهاي اقتصادي مربوط به بخش خصوصي
فرآيند خصوصي سازي بصورت گسترده اي در کشورهاي جهان درحال انجام ميباشد . اين امر به دليل احساس دولتمردان به ضرورت واگذاري فعاليت هاي اقتصادي و موسسات دولتي به بخش خصوصي است. آنچه در اين قسمت مورد توجه قرار مي گيرد روشهاي اجراي سياست واگذاري و بررسي نقش بازارهاي مالي و بانك هاي سرمايه گذاريدر تسهيل اجراي اين سياست است. واگذاري فعاليتهاي اقتصادي به بخش خصوصي به صورت فروش سهام شرکتهاي دولتي به سرمايه‌گذاران بخش خصوصي صورت مي گيرد. خريد و فروش سهام نياز به بازار مالي مناسب دارد. بنابراين يکي از ضروريات اوليه واگذاري، وجود يک بازار مالي مناسب و فعال ميباشد. يعني با فراهم بودن ساير شرايط هر اندازه بازار مالي سازمان يافته تر ، وسيع تر و داراي موسسات مالي قوي تري باشد، متناسب با آن جريان واگذاري تسهيل مي‌گردد و به عکس در صورت عدم انسجام وکارآيي بازار مالي و عدم وجود نهادهاي مالي مناسب ، جريان واگذاري به مراتب کند تر خواهد شد. انتخاب روشهاي مناسب جهت واگذاري نيزعامل تاثير گذار ديگر بر جريان واگذاري است. متداولترين روش مورد استفاده در کشورهاي مختلف دنيا " عرضه سهام واحد مشمول واگذاري به عموم مردم است." در اين روش از خدمات بانك هاي سرمايه گذارياستفاده مي‌شود.
ارائه خدمات فني ومالي از سوي موسسات تامین سرمایه موجب سهولت در واگذاري مي‌گردد. از جمله اين اقدامات تعيين قيمت سهام شرکت هايي است که براي اولين بار سهام آنها به عموم مردم عرضه مي‌گردد. بدين جهت بانك هاي سرمايه گذاري با استفاده از پرسنل مالي مجرب و قوي و سيستمهاي پيشرفته اطلاعاتي و داده پردازي ، قادر به تجزيه و تحليل ابعاد و عوامل موثر بر ارزش شرکتها و در نهايت تعيين قيمت نزديک به ارزش واقعي شرکت مي‌باشند. چنانچه قيمت‌گذاري به نحو مطلوب و توسط موسسات مستقلي صورت پذيرد سبب جلب اعتماد سرمايه‌گذاران خواهد شد. بانك هاي سرمايه گذاري با ارائه خدماتي چون بازارسازي و کارگزاري موجب رونق بازار ثانويه مي‌گردند. م
بانك هاي سرمايه گذاري در بازار ثانويه به عنوان کارگزار در بورس اوراق‌بهادار و در بازار خارج از بورس به عنوان معامله گر عمل مي‌نمايند. در نقش کارگزار حق کميسيون دريافت مي‌کنند و به عنوان يک معامله گر از مابه التفاوت قيمت خريد و فروش منتفع مي‌گردند . در بازرهاي خارج از بورس اين موسسات نقش بازار گردان را بازي مي‌کنند. انجام وظيفه بازارسازي از طرف بانك هاي سرمايه گذاريبويژه در مورد سهام شرکتهاي پذيرفته نشده در بورس موجب افزايش نقدينگي اين بازارها مي‌شود. در بخش هاي بعدي بطور مفصل در مورد اين سه وظيفه صحبت خواهيم کرد.
نقش چهارم:نقش بانکهای سرمایهگذاری در افزايش كارايي اطلاعات بازارهاي مالي
برتري بانك هاي سرمايه گذاري درافزايش دادن نقدينگي و کارآيي اطلاعات ناشي از تخصص ومهارت کافي آنها در زمينه مسائل مالي شرکتها وتوانايي در جمع آوري و پردازش سريع اطلاعات است. در مورد پذيره نويسي شرکتهاي بزرگ تحقيقات وسيعي در مورد مديريت، امورحقوقي، مالي و حسابداري ، فني و مهندسي و ديگر جوانب به عمل مي‌آيد.
بانك هاي سرمايه گذارياطلاعات وسيعي را که به دنبال انجام تحقيقات گسترده درمورد قسمت هاي مختلف بويژه در مورد بخش مالي شرکت بدست مي‌آورند را در قالب کتابچه هايي تنظيم و آن را به مراجع رسمي و نيز به عموم سرمايه‌گذاران عرضه مي‌نمايند.اين اقدام يکي از وظايف اصلي بانك هاي سرمايه گذاريرا تشکيل ميدهد که در نهايت سبب افشاي اطلاعات جامع و صحيح در مورد شرکت گرديده ، موجبات تصميم گيري آگاهانه سرمايه‌گذاران نسبت به معامله روي اوراق‌بهادار شرکت را فراهم مي آورد.
در ایران این بانک های تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار فعالیت می کنند و هزینه های این خدمات بر اساس دستورالعمل های سازمان محاسبه می شود
نقش بانك هاي سرمايه گذاري در حوزه خرداقتصاد(شرکتها)
بانك هاي سرمايه گذاري از زمان ايجادشان تا به امروزشاهد تحولات بازارساز و بازارگردان چیست؟ متعددي بخصوص در حوزه فعاليت هاي خرد بوده اند، بطوريکه امروزه شامل دامنه وسيعي از فعاليتها و خدمات توسط موسسات مذکور هستيم. بطور کلي خدمات بانك هاي سرمايه گذاري را بصورت ذيل بيان مي‌کنند.
- پذيره نويسي و توزيع اوراق‌بهادار جديد.
- ارائه خدمات کارگزاري به عموم و سرمايه‌گذاران نهادي
- ارائه مشورتهاي مالي به مشتريان شرکت ، بخصوص در زمينه صدور اوراق‌بهادار و خدمات خريد و ادغام.
- انجام تحقيقات مالي براي سرمايه‌گذاران و مشتريان شرکت.
- بازار سازي در حوزه اوراق‌بهادارخصوصي.
بسياري از بانك هاي سرمايه گذاري امروزه خدمات جديدي را به مشتريان خود ارائه مي‌دهند:
- ارائه خدمات مديريت دارائي ها
- انجام معاملات اختصاصي براي مشتريان به حساب خود.
- بانکداري سوداگري ، سرمايه‌گذاري مخاطره پذير
- تامين بدهي هاي کوتاه مدت جهت تضمين بدهي هاي بلند مدت براي خريد و ادغام و تامين مالي جديد.
- خريد و فروش در بازارهاي خارجي و تامين آن
- سازماندهي سوآپ ها و ساير ابزار مديريت ريسک
- ارائه خدمات بانکداري خصوصي
در این وبلاگ سعی شده که اطلاعاتی پیرامون مسایل مالی و سرمایه گذاری و اطلاعات اولیه برای اشخاص علاقه مند به مسایل مالی مطرح شود و در زمینه سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تا حد امکان به طور رایگان مشاوره ارایه شود
صکوک چیست؟
در کلاس درس نشسته بودیم و منتظر بودیم که استاد مبحث جدید را شروع کند. کلام خود را با طرح سوال، آیا کسی می‌داند صکوک چیست آغاز کرد. در آن لحظه اولین چیزی که به ذهنم خطور کرد، این بود که احتمالا جمع سکه می‌شود سکوک. یکی از شاگردان گویی ذهن مرا خواند و نظر من را بلند اعلام کرد. استاد بلافاصله گفت فکر می‌کردم همین را بگویید سپس روی تخته با ماژیک سیاه عبارت صکوک را نوشت. همه متوجه اشتباه خود شدیم و فهمیدیم صکوک ربطی به سکه ندارد. استاد درس خود را آغاز کرد و ما کم کم با این عبارت آشنا شدیم. در ادامه قصد داریم که شما را هم با این عبارت آشنا کنیم.
صکوک چیست؟
در دنیا برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ از اوراق قرضه استفاده می‌کنند. با استفاده از این اوراق افراد تنها در سود حاصل از این پرو‌ژه‌ها شریک می‌شوند. از آنجایی که دین اسلام این گونه فعالیت‌ها را ربایی می‌داند، این اوراق در بازارهای اسلامی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. بنایراین ابزارهای تامین مالی اسلامی طراحی شدند و امروزه شرکتها برای تامین مالی خود از این ابزارها که به آنها صکوک گفته می‌شود، استفاده می‌کنند. پس تا اینجا فهمیدیم که به ابزارهای مالی اسلامی صکوک گفته می‌شود.
صکوک جمع کلمه صک به معنی سند و سفته است. در واقع کلمه چک در جابجایی بین زبان‌های انگلیسی و عربی از آنجا که در الفبای عربی حرف چ وجود ندارد، در آخر به شکل صک درآمده و به همین نام صدا زده می‌شود.
ابزارهای مالی اسلامی عموما مبتنی بر یک دارایی فیزیکی طراحی می‌شوند، اجازه انتشار این اوراق مبتنی بر دِین هم وجود دارد. این اوراق منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های خاص جذب می‌کنند. در واقع با خرید این اوراق واقعا در یک پروژه سهیم می‌شوید. این ابزار هم برای صاحبان اوراق و هم برای صاحب پروژه دارای منافع متقابل است.
مزیت‌های استفاده از صکوک
در واقع صکوک پلی بین دو بازار پول و سرمایه است. این اوراق از طریق ایجاد امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک می‌کنند. وجود امکان معامله این اوراق در بازار ثانویه به نقدشوندگی آن کمک می‌کند.
استفاده از صکوک نقدینگی بانی را افزایش می‌دهد. بانی به چه کسی گفته می‌شود؟ به شرکتی تجاری یا شخص عمومی دولتی که به یک دارایی نیازمند است، اما توان خرید آن را ندارد، بانی گفته می‌شود.
برای مثال در قرارداد اجاره، بانی نقش مستاجر را بازی می‌کند. برای مثال در قرارداد اجاره یک خانه، به فردی که به خانه احتیاج دارد اما مبلغ کافی برای خرید آن را ندارد و به‌عنوان مستاجر در یک خانه زندگی می‌کند، بانی گفته می‌شود. (این مثال فقط برای درک بهتر نقش بانی مطرح شده است وگرنه هر شخصی نمی‌تواند درخواست انتشار اوراق اجاره بدهد.)
از آنجایی که این اوراق بر مبنای ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی منتشر می‌شوند، دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.
با این که قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شوند اما باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.
صکوک ریسک کمتری نسبت به اوراق قرضه دارند آن هم به‌دلیل پشتوانه‌ای است که این اوراق بر اساس آن منتشر می‌شوند.
هزینه تأمین مالی از طریق انتشار این اوراق نسبت به سایر روش‌های تامین مالی کمتر است.
ارکان انتشار صکوک
بانی، نهادی است كه برای تامين مالی خود اوراق بهادار منتشر می‌كند. بانی بايد یک شركت تجاری يا یک شخص عمومی دولتی باشد. اشخاص حقوقی عمومی غيردولتی هم در صورت تایید سازمان بورس و بررسی وضعیت مالی شرکت می‌توانند اوراق بهادار (صکوک) منتشر کنند. برای انتشار این اوراق بانی باید به یک نهاد واسط مراجعه کند.
با توجه به نوع اوراق بهادار، بانی می‌تواند نقش متفاوتی ایفا کند. برای مثال در اوراق مرابحه بانی، نقش خریدار اقساطی و در اوراق اجاره نقش مستاجر را ایفا می‌کند. در ادامه نقش هر کدام از نهادها را در انتشار اوراق اجاره توضیح خواهیم داد.
با توجه به نوع صکوک این نقش‌ها کارکردهای متفاوتی خواهند گرفت. ديگر اين نقش با توجه به كاركردهاي آن صكوك تغییر خواهد کرد.
نهاد واسط
نهاد واسط تنها نهادی است که اجازه انتشار اوراق بهادار را دارد و بعد از انتشار، این اوراق را به‌فروش می‌رساند. این نهاد می‌تواند با انجام معاملات موضوع عقود اسلامی نسبت به تأمین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار اقدام کند. همچنین معمولا نقش یک نهاد دوطرفه را ایفا می‌کند، یعنی هم وکالت بانی را برعهده دارد و هم وکالت خریداران اوراق را. موضوع فعالیت نهاد واسط در اساسنامه آن درج می‌شود.
عامل فروش
عامل فروش شخصیتی حقوقی است که اوراق اجاره را از طرف ناشر به فروش می‌رساند مثل کارگزاری‌ها، بانکها، شرکت‌های تامین سرمایه و. . در حقیقت عامل فروش نقش یک واسطه بین ناشر و سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.
برای مثال اگر یک ناشر قصد فروش اوراق اجاره را داشته باشد، به کارگزاری‌ها مراجعه کرده و این نهادها از طرف ناشر عرضه عمومی را انجام می‌دهند.
عامل پرداخت
عامل پرداخت در سررسید‌های معین پرداخت‌های مربوط به اوراق بهادار را به سرمایه‌گذاران انجام می‌دهد. شركت سپرده‌گذاری اوراق بهادار و تسويه وجوه، عامل پرداخت در اوراق بهادار اسلامی است.
متعهد پذیره‌نویس
در رابطه با پذیره‌نویسی جداگانه صحبت کردیم. گفتیم که در پذیره‌نویسی افراد، اوراق بهادار را از ناشر یا عامل فروش خریداری می‌کنند و متعهد می‌شوند که وجه کامل را پرداخت کنند. متعهد پذیره‌نویسی شخصی است که تعهد می‌کند، اگر تمامی اوراق بهادار در زمان پذیره‌نویسی خریداری نشوند خرید مابقی اوراق را برعهده گیرد. متعهد پذیره‌نویسی معمولا توسط بانی و با تایید سازمان انتخاب می‌شود.
دارنده اوراق
دارنده همه نوع اوراق بهادار اسلامی، سرمایه‌گذاران هستند. سرمایه‌گذاران طرف دیگر قرارداد به‌حساب می‌آیند که به آنها حقوقی مانند حق دریافت سود و دریافت مبلغ اصلی ورقه در سررسید تعلق می‌گیرد. مثلا اگر شما یک قرارداد اجاره بستید (شما دارنده اوراق محسوب می‌شوید)، مستاجر را می‌توان همانند یک سرمایه‌گذار در نظر گرفت که ماهانه مبلغی را به‌عنوان سود به شما پرداخت می‌کند. در اوراق مرابحه دارنده اوراق نقش فروشنده‌ای را دارد كه کالای خود را به‌طور اقساطی فروخته و سود آن را ماهانه دریافت می‌کند.
بازارگردان
از وظایف بازارگردان‌ها که به آنها بازارساز نیز می‌گویند حفظ بازارساز و بازارگردان چیست؟ تعادل بازار است. بازارگردان‌ها معمولا به‌دنبال متعادل کردن عرضه و تقاضاها هستند بنابراین نیاز به سرمایه زیادی دارند. اما نقش بازارگردان در صکوک کمی متفاوت است. در اینجا بازارگردان به‌عنوان یک در معاملات شناخته می‌شود که کالاهایی را به نام خود خرید و فروش می‌کند. بازارگردان هم معمولا توسط بانی انتخاب می‌شود که باید از طرف سازمان بورس مورد تایید قرار بگیرد.
یکی از نهادهایی که وجودش برای تضمین اصل سرمایه و سود صاحبان اوراق بهادار الزامی است، ضامن است البته اگر یک شرکت رتبه اعتباری مناسبی داشته باشد، دیگر وجود ضامن الزامی نیست.
موسسه رتبه‌بندی اعتباری
موسسات رتبه‌بندی مالی و اعتباری وضعیت مالی و سرمایه‌ای شرکتها را از جهت توانایی پرداخت سود و ایفای تعهدات بررسی می‌کنند. در واقع رتبه‌بندی اعتباری میزان ریسک عدم پرداخت و ریسک ورشکستگی شرکتها را مشخص می‌کند.
تقسیم‌بندی اوراق بهادار اسلامی براساس عقد اصلی
اگر بخواهیم اوراق بهادار اسلامی را براساس عقد اصلی طبقه‌بندی کنیم، می‌شود آنها را به شکل زیر تقسیم‌بندی کرد:
اوراق اجاره
در رابطه با اوراق اجاره در مقاله‌ای به‌طور جدا و مستقل صحبت کردیم. اوراق اجاره که به آن صکوک اجاره هم گفته می‌شود. اوراق بهاداری هستند که به تامین مالی بنگاه‌های تولیدی و خدماتی کمک می‌کنند. با استفاده از این اوراق حق استفاده از یک دارایی و یا منافع آن به بانی (مصرف‌کننده) منتقل می‌شود. در واقع بانی با پرداخت اجاره‌بها می‌تواند از دارایی مالک استفاده کند.
اوراق قرض‌الحسنه
اوراق قرض‌الحسنه براساس قرارداد قرض و بدون بهره منتشر می‌شوند. طی این قرارداد، ناشر به اندازه ارزش اسمی اوراق به دارندگان بدهکار است. در تاریخ سررسید این مقدار باید پرداخت شود. معمولا دولت‌ها و موسسات خیریه برای انجام طرح‌های عام‌المنفعه از این اوراق استفاده می‌کنند.
اوراق مرابحه
ماهیت صکوک مرابحه به این صورت است که یک فروشنده کالا تمامی هزینه‌های که برای خرید، حمل‌ونقل و نگهداری یک کالا یا دارایی کرده است محاسبه کرده و سپس قیمت را با درصدی از سود به اطلاع مشتری می‌رساند.
با خریداری این اوراق به صورت مشاع مالک دارایی یا دِین می‌شوید که در قرارداد ذکر شده است. این اوراق بازدهی ثابتی به دارندگانشان می‌دهند و قابلیت معامله در بازار ثانویه را دارند.
اوراق مرابحه تامین مالی، اوراق مرابحه تامین نقدینگی، اوراق تشکیل سرمایه شرکت‌های تجاری و اوراق مرابحه نقدی نمونه‌ای از انواع اوراق مرابحه هستند که در مقاله‌ای جدا به آنها خواهیم پرداخت.
اوراق مضاربه
مضاربه عقدی است که تنها در موضوع تجارت کاربرد دارد و به معنی تجارت با سرمایه شخص دیگر است. مثل این است که شما مالک یک دارایی یا سرمایه باشید و آن را به شخص دیگری بدهید تا با سرمایه شما کار کند و شما سهم معینی از سود فعالیت تجاری را دریافت کنید. این سود بسته به نوع فعالیت تجاری متغیر است و در پایان دوره مشخص می‌شود.
اوراق منفعت
این اوراق دو کاربرد دارند یکی واگذاری منافع آینده دارایی‌های بادوام و دیگری واگذاری خدماتی در آینده است. در واقع صکوک منفعت، اوراقی هستند که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقداری معین از خدمات و یا منافع آینده از یک دارایی است. مثل این است که شما مبلغی پول برای خرید این اوراق پرداخت می‌کنید تا در آینده بتوانید در یک هتل معین برای مدت مشخص اقامت کنید.
این اوراق در بازار ثانویه هم معامله می‌شوند، پس نگرانی از بابت نقدشوندگی آن نباید داشت.
اوراق مزارعه
اسم این اوراق از سه حرف اصلی زرع گرفته شده است که به معنی کاشتن و زراعت است. طی این قرارداد یک زمین برای مدتی مشخص به شخص دیگری سپرده می‌شود تا در آن زراعت کند و آنچه حاصل می‌شود را با هم تقسیم کنند. حال فرض کنید شما قصد خرید زمینی را دارید تا در آن زراعت شود، اما پول کافی برای خرید زمین را ندارید. بنابراین این اوراق را منتشر می‌کنید و وجوه کافی برای خرید زمین فراهم خواهد شد. افرادی که این اوراق را از شما خریداری می‌کنند به‌صورت مشاع مالک زمین خواهند بود و در سود شریک می‌شوند.
اوراق مساقات
این نوع صکوک همانند صکوک مزارعه است با این تفاوت که منحصر به باغداری است. ناشر این اوراق، بعد از جمع‌آوری وجه لازم جهت خرید باغات به نمایندگی از طرف مالکان اوراق با باغبانان قرارداد مساقات می‌بندد تا آنها روی باغ کار کنند و در نهایت محصول به‌دست آمده را با هم تقسیم کنند. در این روش هم همانند صکوک مزارعه، دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک باغ هستند.
اوراق استصناع
استصناع به معنی سفارش ساخت چیزی را دادن است و از سه حرف صنع گرفته شده. در عقد استصناع شخص با تولیدکننده‌ای قرارداد می‌بندد که یک چیز مشخصی را در زمان مشخصی برایش بسازد و در قبال این کار مبلغی پول پرداخت می‌کند. اوراق استصناع جهت تامین پول مورد نیاز برای ارسال سفارش ساخت یک چیز مشخص منتشر می‌شوند. معمولا در زمان عقد قرارداد کل مبلغ پرداخت نمی‌شود.
اوراق سلف (سلم)
قرارداد سلف، قراردادی است که به‌منظور تامین مالی فروشنده و یا جبران کسری بودجه به‌کار می‌رود. در واقع با استفاده از قرارداد سلف شما وجه مورد نیاز برای تکمیل کالای خود را از مشتری می‌گیرید و در آینده کالای تکمیل شده را در تاریخ قرارداد به او تحویل می‌دهید. طی این قرارداد کالاها با قیمتی پایین‌تر از قیمت نقدی، به خریداران فروخته می‌شوند. اگر قیمت کالا در تاریخ سررسید بالاتر از قیمت توافقی در قرارداد سلف باشد آنگاه مابه‌التفاوت این دو مبلغ، به‌عنوان سود شناسایی می‌شود.
اوراق جعاله
جعاله قراردادی است که یکی از طرفین متعهد می‌شود که در برابر کاری که برای او انجام می‌شود (جاعل)، مبلغ معینی را به کسی که کار را برای او انجام می‌دهد (عامل) پرداخت کند. در واقع جاعل این اوراق را برای تامین مبلغ مورد نیاز برای پرداخت در قبال خدمت انجام شده، منتشر می‌کند. در این حالت تمامی افرادی که اوراق را خریدند به‌طور مشاع، مالک بخشی از دارایی (یا خدمتی که انجام شده) هستند.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، صکوکی است که نشان دهنده مشارکت صاحب آن در یک طرح یا پروژه است و نشان‌دهنده مالکیت دارنده آنها در قسمتی از یک دارایی که متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی یا خصوصی است.
صکوک خرید دِین
اوراق خرید دین، اوراقی هستند که از آنها برای خریداری مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی (بجز سلف) استفاده می‌شود. برای مثال یک بنگاه اقتصادی برای رفع مشکل نقدینگی خود می‌تواند این اوراق را منتشر کند و مطالبات مدت‌دار خود را پایین‌تر از ارزش اسمی به دیگران بفروشد. سایر افراد از مابه‌التفاوت قیمت خرید و مبلغ دریافتی در سررسید سود می‌کنند.
اوراق رهنی
اوراق رهنی، صکوکی هستند که توسط ناشر مطالبات رهنی منتشر می‌شوند. مطالبات رهنی می‌تواند شامل مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی باشد. مثل مطالبات ناشی از قرارداد اجاره به شرط تملیک و. .
می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده بفرمایید.
احیای بورس یا افزایش تورم؟
بورس ایران در حال دریافت تنفس مصنوعی است، شاخص روز به روز بیشتر عقب می نشیند و واژه‌های کاربردی تحلیلگران نیز دستخوش تغییر می‌شود. اگر تا دیروز می‌گفتند، اصلاح، امروز می‌گویند ریزش.
به نظر می‌رسد تمام آنچه تاکنون مصوب شده، حالا ثمر چندانی را به جا نگذاشته است، بورس همچنان در حال عقب‌نشینی است و همین امر نشان می‌دهد داستان این بار بورس داستانی متفاوت است. اگر حرفه‌ای‌ها به این عقب‌نشینی و پیشروی عادت دارند تازه‌واردهایی که خردادماه و تیرماه راه بازار سرمایه را یاد گرفتند، در ضرری هنگفت، با نگرانی روز را به شب می‌رسانند و همین موضوع نشان می‌دهد کام تازه‌واردان به بازار سهام با حلوا حلوا گفتن شیرین نمی‌شود. از همان ابتدا روشن بود بازار سرمایه توان حل بیش از 41 میلیون سهامدار جدید را ندارد. آنها که به واسطه دارا بودن سهام عدالت حالا سهامدار محسوب می‌شوند و بازاری که تا دیروز، محیطی جمع و جور برای اهالی آشنا بود امروز بیش از 45 میلیون نفر را در خود جای داده است. عطش این دسته از افراد برای فروش طبیعی است که شاخص را گام به گام عقب می‌برد.
در آخرین نشست شورای عالی بورس آیین‌نامه حفظ ثبات بخشی بازار سرمایه و صیانت از حقوق سهامداران و سرمایه‌گذاران، مورد تصویب قرار گرفته است؛ اما مفاد این آیین‌نامه چیست؟
در نگاهی کلی این آیین‌نامه بر استفاده از ابزار‌هایی دلالت دارد که در گذشته در بازار وجود داشت، اما اجرایی نمی‌شد. در چنین شرایطی اما در این آیین‌نامه پیش‌بینی شده است نهادهای مالی و سهامداران بزرگ که عمدتا حقوقی هستند در بازار سرمایه فعالتر شوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های گذشته سهام خزانه، بازارگردان و بازارساز در بازار وجود داشت، اما بسیار کم استفاده می‌شد ،حالا اما در این آیین‌نامه استفاده از این ابزارها مصوب شد، زیرا مسئولان بازار معتقدند این ابزارها باعث ایجاد تعادل در بازار می‌شود و از افت و خیز شدید در بازار جلوگیری می‌کند.
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار درباره مفاد این آیین‌نامه می‌گوید: در آیین‌نامه چند نکته مورد تاکید قرار گرفته است از جمله بحث بازارسازی توسط نهادهای مالی و سهامداران عمده و بازارگردانی که خلع آن در بازار مشهود است. به گفته قالیباف اصل از ابتدای سال جاری با ورود نقدینگی زیادی مواجه شدیم. سهامداران شرکتها که منابع مالی نیاز داشتند از این فرصت استفاده نکردند که دلیل آن عدم عرضه مناسب در بازار بوده است که به وسیله این ابزارها و پتانسیل سهام خزانه و اوراق اختیار فروش می‌توانیم به تعادل بازار کمک کنیم.
طبق جزئیات اعلام شده از سوی مسئولان، استفاده از پتانسیل سهام خزانه و اوراق اختیار فروش تبعی در این آیین نامه وجود دارد و به واسطه ضمانت‌های اجرایی الزام است تا سهامداران عمده و ناشران از این ابزارها در بازار استفاده کنند.
شاید بتوان یکی از موارد مهم پیش‌بینی شده در این آیین‌نامه بازارساز و بازارگردان چیست؟ را مرتبط با موضوع بانکها دانست، هرچند در قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر در بند 16 و 17 مواردی مربوط به بانکها بود که فعالیت بانکها را محدود می‌کرد اما با این اختیارات شورا، بانکها بتوانند بدون نگرانی از بحت‌های مالیاتی و بدون محدودیت در بورس فعالیت کنند و افزایش سرمایه دهند، صندوق تشکیل دهند و از سهام خزانه استفاده کنند.
قالیباف گفته است: ضمانت‌های اجرایی در این آیین‌نامه دیده شده و برای افرادی که تخطی می‌کنند جرایم دیده شده است.
اتفاقا پیش بینی صورت بازارساز و بازارگردان چیست؟ گرفته برای مشارکت بانکها در بورس خود به عاملی برای انتقاد از این تصمیم تبدیل شده است چراکه برخی با پیش کشیدن تجربه تلخ حضور بانکها در بازار ملک و طلا و سکه می‌گویند این اقدام می‌تواند به بر هم خوردن تعادل بازار منجر شده و در نهایت به رشد تورم نیز منجر شود.
سیامک قاسمی، کارشناس اقتصادی: تاوان ناکارآمدی و اشتباه دولت در مدیریت بورس را 80 میلیون ایرانی باید از جیب بدهند و با افزایش پایه پولی و نقدینگی و تورم‌های سنگین سال‌های بعد،زیان عده‌ای جبران شود
از سوی دیگر اخباری در خصوص تخصیص یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به بورس اوراق بهادار به گوش رسید. همین امر اما با انتقاد بسیاری از کارشناسان همراه شد چرا که معتقدند این اقدام نیز می‌تواند عمل بروز بحران تورمی مضاعف در اقتصاد ایران شود چرا که این اقدام نیز در حقیقت استفاده از پول پرقدرت تلقی خواهد شد .
سیامک قاسمی، تحلیلگر اقتصادی در توییتی در واکنش به این تصمیم گفته است: اشتباه پشت اشتباه. استفاده از صندوق توسعه ملی برای حمایت از بورس؟ این تاوان ناکارآمدی و اشتباه دولت در مدیریت بورس را 80 میلیون ایرانی باید از جیب بدهند و با افزایش پایه پولی و نقدینگی و تورم‌های سنگین سال‌های بعد،زیان عده‌ای جبران شود .
این چنین است که برخی داستان امروز بورس را با داستان دیروز موسسات مالی و اعتباری شبیه میدانند و می‌گویند دوباره پول پرقدرت در راه است و برخی حاضر به پذیرش ریسک اقداماتی که کرده‌اند نیستند.
بورس حالا هم به لحاظ وسعت سهامدارانش و هم به وسطه تشویق غیر منطقی عده‌ای برای حضور در این بازار به نقل محافل اقتصادی و سیاسی تبدیل شده است . باید دید آیا تصمیمات شورای عالی بورس به علیه خود تبدیل خواهد شد یا خیر.
حسین سلاح‌ورزی، عضو شورای عالی بورس در این خصوص اما نظراتی مهم دارد. وی تاکید می‌کند که صعود بی‌رویه و اصلاح شدید شاخص کل بورس به دلیل فقدان بازار گردانی بوده است و با تصویب آیین نامه صیانت از حقوق سهامداران و ثبات بازار انتظار می‌رود شاهد حرکت صحیح و منطقی بازار سرمایه کشور باشیم.
این مقام مسئول معتقد است با تصویب آیین‌نامه صیانت از حقوق سهامداران و ثبات بازار انتظار می‌رود با نحوه درست و منطقی و علمی بازارگردانی، شاهد حرکت صحیح و منطقی بازار سرمایه کشور باشیم.و البته پیاده‌سازی بازارگردانی صحیح، نیازمند حمایت و همکاری حقوقی‌های بازار می‌باشد.
به گفته وی رشد بی‌سابقه بازار سرمایه در سال گذشته حاصل عدم تعادل در نحوه بازارگردانی و مدیریت و قیمت‌گذاری برخی سهام‌ها بود که طبیعتاً رشد آن چنانی بازار پس از مدتی نیازمند اصلاح این چنینی بود که ما این روزها شاهد آن هستیم.
حال باید دید این آیین‌نامه که برخی ان را به چوب جادوی قصه‌ها شبیه می‌کنند می‌تواند بورس را نجات دهد یا در عمل اقتصاد ایران را بیش از پیش در باتلاق تورم فروخواهد برد؟ باید ماند و دید.
صکوک چیست؟
در کلاس درس نشسته بودیم و منتظر بودیم که استاد مبحث جدید را شروع کند. کلام خود را با طرح سوال، آیا کسی می‌داند صکوک چیست آغاز کرد. در آن لحظه اولین چیزی که به ذهنم خطور کرد، این بود که احتمالا بازارساز و بازارگردان چیست؟ جمع سکه می‌شود سکوک. یکی از شاگردان گویی ذهن مرا خواند و نظر من را بلند اعلام کرد. استاد بلافاصله گفت فکر می‌کردم همین را بگویید سپس روی تخته با ماژیک سیاه عبارت صکوک را نوشت. همه متوجه اشتباه خود شدیم و فهمیدیم صکوک ربطی به سکه ندارد. استاد درس خود را آغاز کرد و ما کم کم با این عبارت آشنا شدیم. در ادامه قصد داریم که شما را هم با این عبارت آشنا کنیم.
صکوک چیست؟
در دنیا برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ از اوراق قرضه استفاده می‌کنند. با استفاده از این اوراق افراد تنها در سود حاصل از این پرو‌ژه‌ها شریک می‌شوند. از آنجایی که دین اسلام این گونه فعالیت‌ها را ربایی می‌داند، این اوراق در بازارهای اسلامی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. بنایراین ابزارهای تامین مالی اسلامی طراحی شدند و امروزه شرکتها برای تامین مالی خود از این ابزارها که به آنها صکوک گفته می‌شود، استفاده می‌کنند. پس تا اینجا فهمیدیم که به ابزارهای مالی اسلامی صکوک گفته می‌شود.
صکوک جمع کلمه صک به معنی سند و سفته است. در واقع کلمه چک در جابجایی بین زبان‌های انگلیسی و عربی از آنجا که در الفبای عربی حرف چ وجود ندارد، در آخر به شکل صک درآمده و به همین نام صدا زده می‌شود.
ابزارهای مالی اسلامی عموما مبتنی بر یک دارایی فیزیکی طراحی می‌شوند، اجازه انتشار این اوراق مبتنی بر دِین هم وجود دارد. این اوراق منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های خاص جذب می‌کنند. در واقع با خرید این اوراق واقعا در یک پروژه سهیم می‌شوید. این ابزار هم برای بازارساز و بازارگردان چیست؟ صاحبان اوراق و هم برای صاحب پروژه دارای منافع متقابل است.
مزیت‌های استفاده از صکوک
در واقع صکوک پلی بین دو بازار پول و سرمایه است. این اوراق از طریق ایجاد امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک می‌کنند. وجود امکان معامله این اوراق در بازار ثانویه به نقدشوندگی آن کمک می‌کند.
استفاده از صکوک نقدینگی بانی را افزایش می‌دهد. بانی به چه کسی گفته می‌شود؟ به شرکتی تجاری یا شخص عمومی دولتی که به یک دارایی نیازمند است، اما توان خرید آن را ندارد، بانی گفته می‌شود.
برای مثال در قرارداد اجاره، بانی نقش مستاجر را بازی می‌کند. برای مثال در قرارداد اجاره یک خانه، به فردی که به خانه احتیاج دارد اما مبلغ کافی برای خرید آن را ندارد و به‌عنوان مستاجر در یک خانه زندگی می‌کند، بانی گفته می‌شود. (این مثال فقط برای درک بهتر نقش بانی مطرح شده است وگرنه هر شخصی نمی‌تواند درخواست انتشار اوراق اجاره بدهد.)
از آنجایی که این اوراق بر مبنای ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی منتشر می‌شوند، دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.
با این که قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شوند اما باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.
صکوک ریسک کمتری نسبت به اوراق قرضه دارند آن هم به‌دلیل پشتوانه‌ای است که این اوراق بر اساس آن منتشر می‌شوند.
هزینه تأمین مالی از طریق انتشار این اوراق نسبت به سایر روش‌های تامین مالی کمتر است.
ارکان انتشار صکوک
بانی، نهادی است كه برای تامين مالی خود اوراق بهادار منتشر می‌كند. بانی بايد یک شركت تجاری يا یک شخص عمومی دولتی باشد. اشخاص حقوقی عمومی غيردولتی هم در صورت تایید سازمان بورس و بررسی وضعیت مالی شرکت می‌توانند اوراق بهادار (صکوک) منتشر کنند. برای انتشار این اوراق بانی باید به یک نهاد واسط مراجعه کند.
با توجه به نوع اوراق بهادار، بانی می‌تواند نقش متفاوتی ایفا کند. برای مثال در اوراق مرابحه بانی، نقش خریدار اقساطی و در اوراق اجاره نقش مستاجر را ایفا می‌کند. در ادامه نقش هر کدام از نهادها را در انتشار اوراق اجاره توضیح خواهیم داد.
با توجه به نوع صکوک این نقش‌ها کارکردهای متفاوتی خواهند گرفت. ديگر اين نقش با توجه به كاركردهاي آن صكوك تغییر خواهد کرد.
نهاد واسط
نهاد واسط تنها نهادی است که اجازه انتشار اوراق بهادار را دارد و بعد از انتشار، این اوراق را به‌فروش می‌رساند. این نهاد می‌تواند با انجام معاملات موضوع عقود اسلامی نسبت به تأمین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار اقدام کند. همچنین معمولا نقش یک نهاد دوطرفه را ایفا می‌کند، یعنی هم وکالت بانی را برعهده دارد و هم وکالت خریداران اوراق را. موضوع فعالیت نهاد واسط در اساسنامه آن درج می‌شود.
عامل فروش
عامل فروش شخصیتی حقوقی است که اوراق اجاره را از طرف ناشر به فروش می‌رساند مثل کارگزاری‌ها، بانکها، شرکت‌های تامین سرمایه و. . در حقیقت عامل فروش نقش یک واسطه بین ناشر و سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.
برای مثال اگر یک ناشر قصد فروش اوراق اجاره را داشته باشد، به کارگزاری‌ها مراجعه کرده و این نهادها از طرف ناشر عرضه عمومی را انجام می‌دهند.
عامل پرداخت
عامل پرداخت در سررسید‌های معین پرداخت‌های مربوط به اوراق بهادار را به سرمایه‌گذاران انجام می‌دهد. شركت سپرده‌گذاری اوراق بهادار و تسويه وجوه، عامل پرداخت در اوراق بهادار اسلامی است.
متعهد پذیره‌نویس
در رابطه با پذیره‌نویسی جداگانه صحبت کردیم. گفتیم که در پذیره‌نویسی افراد، اوراق بهادار را از ناشر یا عامل فروش خریداری می‌کنند و متعهد می‌شوند که وجه کامل را پرداخت کنند. متعهد پذیره‌نویسی شخصی است که تعهد می‌کند، اگر تمامی اوراق بهادار در زمان پذیره‌نویسی خریداری نشوند خرید مابقی اوراق را برعهده گیرد. متعهد پذیره‌نویسی معمولا توسط بانی و با تایید سازمان انتخاب می‌شود.
دارنده اوراق
دارنده همه نوع اوراق بهادار اسلامی، سرمایه‌گذاران هستند. سرمایه‌گذاران طرف دیگر قرارداد به‌حساب می‌آیند که به آنها حقوقی مانند حق دریافت سود و دریافت مبلغ اصلی ورقه در سررسید تعلق می‌گیرد. مثلا اگر شما یک قرارداد اجاره بستید (شما دارنده اوراق محسوب می‌شوید)، مستاجر را می‌توان همانند یک سرمایه‌گذار در نظر گرفت که ماهانه مبلغی را به‌عنوان سود به شما پرداخت می‌کند. در اوراق مرابحه دارنده اوراق نقش فروشنده‌ای را دارد كه کالای خود را به‌طور اقساطی فروخته و سود آن را ماهانه دریافت می‌کند.
بازارگردان
از وظایف بازارگردان‌ها که به آنها بازارساز نیز می‌گویند حفظ تعادل بازار است. بازارگردان‌ها معمولا به‌دنبال متعادل کردن عرضه و تقاضاها هستند بنابراین نیاز به سرمایه زیادی دارند. اما نقش بازارگردان در صکوک کمی متفاوت است. در اینجا بازارگردان به‌عنوان یک در معاملات شناخته می‌شود که کالاهایی را به نام خود خرید و فروش می‌کند. بازارگردان هم معمولا توسط بانی انتخاب می‌شود که باید از طرف سازمان بورس مورد تایید قرار بگیرد.
یکی از نهادهایی که وجودش برای تضمین اصل سرمایه و سود صاحبان اوراق بهادار الزامی است، ضامن است البته اگر یک شرکت رتبه اعتباری مناسبی داشته باشد، دیگر وجود ضامن الزامی نیست.
موسسه رتبه‌بندی اعتباری
موسسات رتبه‌بندی مالی و اعتباری وضعیت مالی و سرمایه‌ای شرکتها را از جهت توانایی پرداخت سود و ایفای تعهدات بررسی می‌کنند. در واقع رتبه‌بندی اعتباری میزان ریسک عدم پرداخت و ریسک ورشکستگی شرکتها را مشخص می‌کند.
تقسیم‌بندی اوراق بهادار اسلامی براساس عقد اصلی
اگر بخواهیم اوراق بهادار اسلامی را براساس عقد اصلی طبقه‌بندی کنیم، می‌شود آنها را به شکل زیر تقسیم‌بندی کرد:
اوراق اجاره
در رابطه با اوراق اجاره در مقاله‌ای به‌طور جدا و مستقل صحبت کردیم. اوراق اجاره که به آن صکوک اجاره هم گفته می‌شود. اوراق بهاداری هستند که به تامین مالی بنگاه‌های تولیدی و خدماتی کمک می‌کنند. با استفاده از این اوراق حق استفاده از یک دارایی و یا منافع آن به بانی (مصرف‌کننده) منتقل می‌شود. در واقع بانی با پرداخت اجاره‌بها می‌تواند از دارایی مالک استفاده کند.
اوراق قرض‌الحسنه
اوراق قرض‌الحسنه براساس قرارداد قرض و بدون بهره منتشر می‌شوند. طی این قرارداد، ناشر به اندازه ارزش اسمی اوراق به دارندگان بدهکار است. در تاریخ سررسید این مقدار باید پرداخت شود. معمولا دولت‌ها و موسسات خیریه برای انجام طرح‌های عام‌المنفعه از این اوراق استفاده می‌کنند.
اوراق مرابحه
ماهیت صکوک مرابحه به این صورت است که یک فروشنده کالا تمامی هزینه‌های که برای خرید، حمل‌ونقل و نگهداری یک کالا یا دارایی کرده است محاسبه کرده و سپس قیمت را با درصدی از سود به اطلاع مشتری می‌رساند.
با خریداری این اوراق به صورت مشاع مالک دارایی یا دِین می‌شوید که در قرارداد ذکر شده است. این اوراق بازدهی ثابتی به دارندگانشان می‌دهند و قابلیت معامله در بازار ثانویه را دارند.
اوراق مرابحه تامین مالی، اوراق مرابحه تامین نقدینگی، اوراق تشکیل سرمایه شرکت‌های تجاری و اوراق مرابحه نقدی نمونه‌ای از انواع اوراق مرابحه هستند که در مقاله‌ای جدا به آنها خواهیم پرداخت.
اوراق مضاربه
مضاربه عقدی است که تنها در موضوع تجارت کاربرد دارد و به معنی تجارت با سرمایه شخص دیگر است. مثل این است که شما مالک یک دارایی یا سرمایه باشید و آن را به شخص دیگری بدهید تا با سرمایه شما کار کند و شما سهم معینی از سود فعالیت تجاری را دریافت کنید. این سود بسته به نوع فعالیت تجاری متغیر است و در پایان دوره مشخص می‌شود.
اوراق منفعت
این اوراق دو کاربرد دارند یکی واگذاری منافع آینده دارایی‌های بادوام و دیگری واگذاری خدماتی در آینده است. در واقع صکوک منفعت، اوراقی هستند که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقداری معین از خدمات و یا منافع آینده از یک دارایی است. مثل این است که شما مبلغی پول برای خرید این اوراق پرداخت می‌کنید تا در آینده بتوانید در یک هتل معین برای مدت مشخص اقامت کنید.
این اوراق در بازار ثانویه هم معامله می‌شوند، پس نگرانی از بابت نقدشوندگی آن نباید داشت.
اوراق مزارعه
اسم این اوراق از سه حرف اصلی زرع گرفته شده است که به معنی کاشتن و زراعت است. طی این قرارداد یک زمین برای مدتی مشخص به شخص دیگری سپرده می‌شود تا در آن زراعت کند و آنچه حاصل می‌شود را با هم تقسیم کنند. حال فرض کنید شما قصد خرید زمینی را دارید تا در آن زراعت شود، اما پول کافی برای خرید زمین را ندارید. بنابراین این اوراق را منتشر می‌کنید و وجوه کافی برای خرید زمین فراهم خواهد شد. افرادی که این اوراق را از شما خریداری می‌کنند به‌صورت مشاع مالک زمین خواهند بود و در سود شریک می‌شوند.
اوراق مساقات
این نوع صکوک همانند صکوک مزارعه است با این تفاوت که منحصر به باغداری است. ناشر این اوراق، بعد از جمع‌آوری وجه لازم جهت خرید باغات به نمایندگی از طرف مالکان اوراق با باغبانان قرارداد مساقات می‌بندد تا آنها روی باغ کار کنند و در نهایت محصول به‌دست آمده را با هم تقسیم کنند. در این روش هم همانند صکوک مزارعه، دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک باغ هستند.
اوراق استصناع
استصناع به معنی سفارش ساخت چیزی را دادن است و از سه حرف صنع گرفته شده. در عقد استصناع شخص با تولیدکننده‌ای قرارداد می‌بندد که یک چیز مشخصی را در زمان مشخصی برایش بسازد و در قبال این کار مبلغی پول پرداخت می‌کند. اوراق استصناع جهت تامین پول مورد نیاز برای ارسال سفارش ساخت یک چیز مشخص منتشر می‌شوند. معمولا در زمان عقد قرارداد کل مبلغ پرداخت نمی‌شود.
اوراق سلف (سلم)
قرارداد سلف، قراردادی است که به‌منظور تامین مالی فروشنده و یا جبران کسری بودجه به‌کار می‌رود. در واقع با استفاده از قرارداد سلف شما وجه مورد نیاز برای تکمیل کالای خود را از مشتری می‌گیرید و در آینده کالای تکمیل شده را در تاریخ قرارداد به او تحویل می‌دهید. طی این قرارداد کالاها با قیمتی پایین‌تر از قیمت نقدی، به خریداران فروخته می‌شوند. اگر قیمت کالا در تاریخ سررسید بالاتر بازارساز و بازارگردان چیست؟ از قیمت توافقی در قرارداد سلف باشد آنگاه مابه‌التفاوت این دو مبلغ، به‌عنوان سود شناسایی می‌شود.
اوراق جعاله
جعاله قراردادی است که یکی از طرفین متعهد می‌شود که در برابر کاری که برای او انجام می‌شود (جاعل)، مبلغ معینی را به کسی که کار را برای او انجام می‌دهد (عامل) پرداخت کند. در واقع جاعل این اوراق را برای تامین مبلغ مورد نیاز برای پرداخت در قبال خدمت انجام شده، منتشر می‌کند. در این حالت تمامی افرادی که اوراق را خریدند به‌طور مشاع، مالک بخشی از دارایی (یا خدمتی که انجام شده) هستند.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، صکوکی است که نشان دهنده مشارکت صاحب آن در یک طرح یا پروژه است و نشان‌دهنده مالکیت دارنده آنها در قسمتی از یک دارایی که متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی یا خصوصی است.
صکوک خرید دِین
اوراق خرید دین، اوراقی هستند که از آنها برای خریداری مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی (بجز سلف) استفاده می‌شود. برای مثال یک بنگاه اقتصادی برای رفع مشکل نقدینگی خود می‌تواند این اوراق را منتشر کند و مطالبات مدت‌دار خود را پایین‌تر از ارزش اسمی به دیگران بفروشد. سایر افراد از مابه‌التفاوت قیمت خرید و مبلغ دریافتی در سررسید سود می‌کنند.
اوراق رهنی
اوراق رهنی، صکوکی هستند که توسط ناشر مطالبات رهنی منتشر می‌شوند. مطالبات رهنی می‌تواند شامل مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی باشد. مثل مطالبات ناشی از قرارداد اجاره به شرط تملیک و. .
می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده بفرمایید.
بازار سرمایه بازارگردان ندارد
علیرضا باغانی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم گفت: بازار سهام پس از سپری کردن یک دوره رشد تورمی، این روزها در شرایط رکورد و کاهشی قرار گرفته، به طوری که در بهمن‌ماه امسال به طور متوسط حدود 5 درصد زیان به سرمایه‌گذاران رسانده است.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: در خصوص دلایل کاهش یا افزایش شاخص بورس حرف و حدیث زیاد است اما در کنار همه ریسک‌های مترتب بر بازار سرمایه، نبود نهادهای حامی بازار که در ایران بازارساز و در دنیا MARKET MAKER شناخته می‌شوند، مهم‌ترین دلیل شرایط منفی بازار سهام در همه دوره‌های گذشته است.
وی با اشاره به این که در هر دوره‌ای بورس بهانه‌ای برای افت داشته و دارد، اضافه کرد: این موضوعات از حاشیه‌های انتخابات دوره‌های گذشته گرفته تا کش و قوس‌های پرونده هسته‌ای و نیز تشدید تنش‌های ایران با قدرت‌های جهانی، خروج آمریکا از برجام و ده‌ها رخداد دیگر در بیش از یک دهه گذشته بهانه‌هایی به دست بازار سرمایه داده تا به حق یا به ناحق منفی باشد و پول سرمایه‌گذار را ذوب کند.
این کارشناس بازار سرمایه اذعان داشت: با وجود این اتفاقات اما در هر دوره‌ای و رخدادی، فارغ از شدت و ضعف تحولات سیاسی و اقتصادی، بازار سهام از عدم وجود یک بازارگردان یا بازارگردانان قوی رنج برده است.
وی در خصوص دلیل این اتفاق نیز گفت: بازار سهام هیچ‌گاه از منظر قدرت جذب نقدینگی، حرفی برای گفتن نداشته و عمدتا نقدینگی به سمت بانکها هدایت شده است.
باغانی اضافه کرد: نکته جالب در این میان این است که هر زمان هم که موضوع حمایت از بورس پیش کشیده شده، دست بازار سرمایه به سمت بانکها دراز بوده است و حتی در مقطعی صندوق توسعه بازار سرمایه با مشارکت و سرمایهگذاری بانکها یا نهادهای وابسته به بانکها تاسیس شد تا حامی بازار در مقاطع مختلف باشد.
وی ادامه داد: طی سال‌های گذشته صندوق‌های سرمایهگذاری با درآمد ثابت، نهادهایی هستند که به پشتوانه قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی به وجود آمدند و توانستند از بازار سرمایه به شعب بانکها و هر جایی که بتوان نقدینگی مردمی از آنجا جذب کرد، کانال بزنند.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: این نهادهای نسبتا جوان توانسته‌اند حدود 150 هزار میلیارد تومان نقدینگی شناور در جامعه را جذب کنند که حدود 10 درصد از نقدینگی شناور در کشور را شامل می‌شود.
وی اضافه کرد: در این راستا صندوق‌های سرمایهگذاری سه رخداد مهم را برای اقتصاد کشور و بازار سرمایه رقم زدند، نخست آن که به مهار نقدینگی کمک کردند، دوم این که بخشی از نقدینگی کشور را از طریق بورس وارد چرخه تولید کردند و در نهایت سبب شدند تا نام بازار سرمایه هم در صنعت تامین مالی مطرح شود و کسی که به فکر دریافت وام بود حالا برای تامین مالی پروژه یا طرح توسعه خود به غیر از بانک به فکر بازار سرمایه هم باشد و این نیاز خود را به جای دست دراز کردن پیش روی بانک ها از طریق انتشار اوراق مشارکت و صکوک و سایر ابزارهای بدهی تامین کند.
این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این مطلب که چرا بورس از نقدینگی سرگردان در جامعه محروم است؟ نیز اذعان داشت: بخش عمده‌ای از منفعل شدن و احتیاط صندوق‌های سرمایهگذاری در ورود قدرتمندانه به بورس را باید در مصوبات و بخشنامه‌های سازمان بورس و اوراق بهادار درباره این نهادهای مالی جستجو کرد. به عنوان مثال سال گذشته بود که نهاد نظارتی بازار سرمایه در مصوبه‌ای اعلام کرد که صدور واحدهای سرمایهگذاری صندوق‌ها از طریق شعب بانکها یا موسسات مالی و اعتباری ممنوع است.
وی گفت: نهاد ناظر با چنین مصوبه‌ای محدودیت صندوق‌ها را در جذب منابع رقم زد، در حالی که انتظار می‌رفت بابت اقداماتی که این نهادهای مالی در تجهیز نقدینگی در نزدیکی بازار سرمایه انجام داده بودند، تقدیر هم می‌شدند، اما سازمان بازارساز و بازارگردان چیست؟ بورس با این اقدام به استقبال محدودیت‌هایی رفت که مدیریت وقت بانک مرکزی یک طرف آن بود؛ چرا که احساس کرده بود بورس با نقدینگی جذب شده‌ای که باید در بانکها جا خوش کرده باشد، حالا پرقدرت‌تر ظاهر شده و نباید این قدرها هم بزرگ شود.
باغانی ادامه داد: به تازگی هم در بخشنامه‌ای بازاریابی اینترنتی برای صندوق‌های سرمایه گذاری ممنوع اعلام شده است و مشخص نیست که دلیل ایجاد چنین محدودیت‌هایی برای صندوق‌های سرمایهگذاری که بخش موفقی از بازار سرمایه هستند و ریسک نکول تاکنون در آن ها رخ نداده چیست؟
وی گفت: اگر صندوق یا صندوق‌هایی با ایجاد درگاه‌هایی قدرتمند توانسته‌اند بدون وقوع تقلب یا تخلفی و بر مبنای مقررات از فرصت فضای مجازی برای جذب نقدینگی استفاده کنند، سازمان بورس چرا از این موضوع نگران است؟
این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به این که سیاست‌های امروز سازمان بورس نشان می‌دهد استراتژی متضادی در حال اجرا است و این ابزار کارا و در دسترس در حال تضعیف هستند، تصریح کرد: رییس جمهور چهاردهم آبان ماه امسال در نشست با مدیران وزارت اقتصاد به صراحت اما به طور غیرمستقیم به دفاع از صندوق‌های سرمایهگذاری پرداخته است.
وی افزود: به گفته رئیس جمهور «امروز در شرایطی هستیم که بورس و فرابورس ما نقش سازنده‌ای داشته است و این حرف درست است که بخشی از وظایف بانکها را برعهده بازار سرمایه بگذاریم.» ضمن این که در جمله‌ای مهمتر هم گفت «بانکها از یک طرف به مردم کمک می‌کنند و از طرف دیگر به جامعه فشار می‌آورند. اقتصاد کشور متاسفانه مبتنی بر بانکها است و ما باید کم کم به سمت بازار سرمایه شیفت پیدا کنیم. بازار سرمایه می‌تواند در بازار اقتصادی و تحریم گره‌گشا باشد.»
باغانی اذعان داشت: بر این اساس راهی که این روزها در مواجهه با صندوق‌های سرمایهگذاری با درآمد ثابت در پیش گرفته‌ایم، اصلا راه درستی نیست و اگر بنا است برای تامین مالی صنایع از بانکها به سمت بازار سرمایه حرکت کنیم، راه این رخداد مهم از محل تقویت همین صندوق‌ها می گذرد که در کارنامه حدود 10 ساله خود ده‌ها هزار میلیارد تومان برای صنایع مختلف تامین مالی کرده‌اند.
وی با اشاره به این که بازار سهام در سایر کشورها به قدری مهم است که ترامپ تهدید می‌کند اگر استیضاحم کنید بورس می‌ریزد، گفت: به نظر می‌رسد بازار سرمایه ما روزهای کم فروغ‌تری را در پیش داشته باشد و بعد از گزارش‌های 12 ماهه و برگزاری مجامع در ماه‌های آغازین سال 98، شرکتها چیز دیگری برای عرضه به سرمایه‌گذاران ندارند و با مشکلات به وجود آمده در صادرات و فروش محصولات، بدون تردید بورس ما بیش از هر زمان دیگری به وجود بازارگردان‌های قوی نیاز دارد.
دیدگاه شما