آشنایی با معاملات ابزار مشتقه

مدرس دوره آشنایی با قراردادهای مشتقه مطرح کرد؛ «آموزش» دروازه ورود به بازار مشتقه بورس کالای ایران

دوره آموزشی آشنایی با قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران دهم و هفدهم دی ماه جاری به همت مرکز مالی ایران برگزار می شود که مدرس این دوره آشنایی با معاملات ابزار مشتقه آموزشی در گفت و گو با کالاخبر به اهمیت موضوع آموزش و آشنایی فعالان بازار با قواعد بازارهای مالی پرداخته است.

به گزارش خبرطلایی رحمان آراسته، کارشناس بازار سرمایه و مدرس دوره آموزشی آشنایی با قراردادهای مشتقه بورس کالا در خصوص اهمیت برگزاری دوره های آموزشی با مفاهیم و کارکردهای بازار سرمایه به کالاخبر گفت: با توجه به اهمیت روز افزون بازار سرمایه در اقتصاد ما، نیاز به آشنایی عامه مردم و علاقه مندان با مفاهیم کلی و ابزارهای مالی بازار سرمایه احساس می شود که از این رو مرکز مالی ایران اقدام به برگزاری دوره های آموزشی در این زمینه کرده است.

آراسته به برگزاری دوره آشنایی با قراردادهای مشتقه بورس کالا اشاره کرد و افزود: با توجه به جذابیت و البته ریسک بالای قراردادهای آتی و آپشن، آموزش هر چه بیشتر فعالان بازارها با اصول و مفاهیم اصلی بازار قراردادهای مشتقه باید در دستورکار قرار گیرد تا افراد با دانش کافی وارد این معاملات شوند.

وی در خصوص کارکرد این قراردادها اظهار داشت: قراردادهای آتی در بورس کالای ایران با ویژگی دو طرفه بودن، نگرانی افت قیمت‌ها را برای سرمایه گذاران حذف کرده است؛ چرا که با خاصیت دو طرفه بودن بازار آتی، فعالان می‌توانند حتی از کاهش قیمت‌ها نیز منتفع شوند.

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: از سوی دیگر با توجه به ماهیت تعهدی بازار و تحویل در آینده، این امکان برای سرمایه گذاران یا تولیدکنندگان فراهم است تا ریسک نوسانات قیمت را با قراردادهای آتی پوشش دهند. البته جذابیت های این بازار محدود به پوشش ریسک و دوطرفه بودن آن نیست بلکه وجود اهرم مالی در بازار آتی این فرصت را برای سرمایه گذاران فراهم می‌سازد تا با سرمایه ای اندک بتوانند سود بالایی کسب نمایند.

به گفته آراسته، البته ناگفته نماند که وجود اهرم مالی در بازار آتی همانند شمشیر دولبه است. به بیان دیگر در این بازار با سرمایه ای مشخص، ممکن است سود یا زیان بر معامله گران تحمیل گردد که این موضوع موجب پر ریسک بودن معاملات بازار آتی شده است و نیاز بیشتری به آموزش به علاقه مندان به این بازار احساس می شود.

این مدرس دوره آشنایی با قراردادهای آتی و اختیار معامله در بورس کالا ادامه داد: در سال جاری با متنوع شدن دارایی ها در قراردادهای آتی (ورود زیره سبز و پسته) استقبال از این بازار بیش از پیش شده است. به شکلی که در حال حاضر زعفران نگین، زعفران پوشال، پسته و زیره سبز در قراردادهای آتی و زعفران و سکه طلا در قراردادهای اختیار معامله در بورس کالای ایران، مورد معامله قرار می گیرند.

اهداف کلاس آشنایی با اصول قراردادهای مشتقه

براساس این گزارش، در دوره آشنایی با قراردادهای آتی و اختیار معامله که طی دو جلسه برگزار می شود، هدف آن است که دانش‌پذیران به صورت گام‌به‌گام با اصول و مفاهیم بازار مشتقه آشنا شده و پس از آشنایی با بازار بتوانند اقدام به خرید و فروش در بازار مشتقه نمایند. لذا سرفصل های زیر در این دوره به دانش‌پذیران آموزش داده می شود.

بازار فرابورس چیست؟

آیا می‌دانستید که دو بازار فرابورس و بورس با یکدیگر تفاوت دارند؟ فرابورس یا همان OTC از بازار‌های زیر‌نظر سازمان بورس اوراق بهادار است، که در سال ۱۳۸۷ برای اولین بار فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرد. بازار فرابورس مزایای متعددی نسبت به بورس دارد. در این مقاله بازار فرابورس را به‌طور کامل و با زبانی ساده معرفی کرده‌ایم تا اگر قصد ورود به این بازار پر‌سرمایه و کم ریسک را دارید، بعد از مطالعه این مطلب بتوانید سرمایه‌گذاری خود را آغاز کنید.

تفاوت بورس و فرابورس چیست؟

فرابورس نیز مانند بازار سرمایه بورس در آن سرمایه‌داران مشغول خرید و فروش سهام شرکت‌ها هستند. ولی در نوع شرکت پذیرش‌شده و همچنین شرایط معامله در این دو بازار تفاوت‌هایی وجود دارد که در ادامه بررسی کرده‌ایم:

• در بورس کارگزاری‌ها فقط نقش واسطه در معامله را دارند. ولی در فرابورس همه معامله‌ها از سمت کارگزاری انجام می‌شود.
• در بازار فرابورس شما محدودیت زمانی دارید. یعنی از شنبه و چهارشنبه در ساعات اداری مجاز به خرید و فروش سهام هستید. اما آشنایی با معاملات ابزار مشتقه در بازار سرمایه بورس شما به محدودیت زمانی روبه‌رو نیستید.
• این دو بازار از نظر شرایط پذیرش متفاوت است. در واقع شرکت‌هایی که از سوی بورس پذیرفته نشده‌اند، بازار دوم سرمایه را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند.
• بازار بورس ایران به دلیل اهمیت زیاد به نماد‌ها، از ریسک کمتری نسبت به فرابورس برخوردار است.
• این دو بازار حتی از نظر تقسیم‌بندی و زیرمجموعه‌ها نیز با هم متفاوت هستند. فرابورس شامل هفت بازار زیر‌مجموعه است؛ در حالی که بورس به دو زیر‌مجموعه بسنده کرده.
• یکی از دلایل روی آوردن سرمایه‌داران به بازار فرابورس، مقدار پایین کارمزد معاملات آن نسبت به بورس است.

شرکت‌هایی که عضو فرابورس هستند، امکان بهره‌مندی از سهام خود به عنوان وثیقه را دارند. یعنی، این شرکت‌ها می‌توانند بخشی از سهام خود را به عنوان وثیقه برای استفاده از تسهیلات بانکی استفاده کنند.

مزایای بازار فرابورس نسبت به بازار بورس چیست؟

فرابورس با ریسک پایین و نقدینگی بالا همچنین فعالیت در زمینه نرخ بهره، نرخ ارز و سهام اجازه مشارکت شرکت‌های بیشتری را به بازار می‌دهد. در اوضاع بد اقتصادی شرکت‌هایی که بنا‌به دلایل مختلف، موفق به فعالیت در بازار سرمایه بورس نشده باشند، در بازار فرابورس می‌توانند فعالیت می‌کنند. در این بازار، سهام شرکت‌های مختلف عرضه شده و قیمت آن بر‌اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در فرابورس به دلیل حفظ اعتبار سهامداران قیمت معامله‌ برای عموم منتشر نمی‌شود؛ از‌این‌رو به این بازار سرمایه بازار تاریک نیز می‌گویند. در ادامه به بررسی مزایای بازار فرابورس به‌صورت جزئی‌تر می‌پردازیم.

امکان تامین مالی آسان و ارزان

از مهم‌ترین دلایل انتخاب بازار فرابورس به جای بورس، تامین مالی با قیمت کمتر است. در بازار فرابورس می‌توانید، در صورتی که با کمبود منابع مالی مواجه شدید، از صندوق‌های مالی این بازار کمک بگیرد. البته برای آشنایی با انواع سهام و نحوه سرمایه‌گذاری باید از بهترین دوره تحلیل سهام کمک بگیرید تا با صفر تا صد این بازار بیشتر آشنا شوید.

معافیت مالیاتی برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در فرابورس

در هر زمینه‌ای که فعالیت اقتصادی داشته باشید، موظف هستید بخشی از آن را به اداره مالیات پرداخت کنید. این قانون به همه شغل‌ها و زمینه‌ فعالیت مربوط می‌شود. اما بازار فرابورس از این مورد مستثنی است. افرادی که در فرابورس شرکت می‌کنند، طبق قانون شامل تخفیف ۱۰ درصدی خواهند شد.

معرفی و اطلاع‌رسانی عادلانه شرکت به بازار سرمایه‌گذاری

بازار فرابورس همه اخبار در زمینه معاملات، قیمت‌ها و شرکت‌های دو طرف معامله را در سایت خود اطلاع‌رسانی می‌کند. این امر باعث می‌شود تا سهامداران به‌خصوص آن‌هایی که به تازگی پا به این عرصه گذاشته‌اند، شرکت‌های خوشنام در بازار سرمایه را راحت‌تر شناسایی کنند تا در معاملات خود کمترین خطا را انجام دهند.

شفافیت اطلاعاتی و اعتبار قیمت سهام

بازار فرابورس همانند بورس موظف به شفاف‌سازی معاملات برای سهامداران است. در واقع می‌توان گفت فرابورس نیز مانند آموزش بلاکچین یک معامله شفاف و کم‌ریسک محسوب می‌شود. در بازار فرابورس اطلاعات قابل انتشار معاملاتی که در بیست و چهار ساعت گذشته انجام شده و لیست شرکت های فرابورس را در اختیار عموم قرار می دهد.

معرفی انواع بازار های فرابورس؛ انتخاب بازار مناسب برای شروع سرمایه‌گذاری

بازار‌های زیر‌مجموعه فرابورس به هدف معامله انواع اوراق بهادار و ابزار مالی ایجاد شده‌اند. این زیر‌مجموعه‌ها، شامل ۷ بازار است. بازار‌های اول، دوم و پایه جزو رایج‌ترین بازار‌های فرابورس محسوب می‌شوند. افرادی که آموزش اقتصاد کلان را به‌طورکامل گذرانده‌اند با انواع بازار و نماد فرابورس آشنا هستند. با‌این‌حال، در ادامه به بررسی این بازار‌های زیر‌مجموعه فرابورس و ویژگی‌های آن می‌پردازیم.

بازار اول فرابورس چیست؟ آشنایی با شرایط سخت‌ترین بازار OTC

در بازار اول آشنایی با معاملات ابزار مشتقه فرابورس شرکت‌های سهامی عام با رعایت قوانین بازار، می توانند سهام خود را در مقدار تعیین‌شده مجاز عرضه و نقل‌و‌انتقال اوراق بهادار در فرابورس احراز کنند. شرکت‌هایی که در این بازار مشغول معامله هستند حداقل به یک میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز دارند. شرایط این بازار شامل موارد زیر است:

1. این شرکت فاقد هرگونه زیان باشد.
2. سهام شناور ۱۰درصد از کل سهام ثبت‌شده باشد.
3. حداکثر ۲۴ماه از شروع فعالیت سرمایه‌گذاری شرکت گذشته باشد.

با وجود شرایط سخت این بازار، ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت‌های عضو آن بسیار پایین‌تر از سایرین است.

ویژگی بازار دوم فرابورس؛ تبدیل سهامی خاص به سهامی عام

بازار دوم علاوه بر خرید و فروش سهام شرکت‌ها، بازار واحد‌های صندوق سرمایه را نیز برای معامله انتشار می‌دهد. از طرفی امکان پذیرش در بازار دوم به نسبت راحت‌تر از بازار اول است. پس سرمایه‌گذاران در صورت داشتن شرایط معامله، بازار دوم را به اول ترجیح می‌دهند. در‌نتیجه، سادگی شرایط پذیرش، پاسخی به سوال «تفاوت بازار اول و دوم فرابورس چیست» محسوب می‌شود. شرایط پذیرش این بازار شامل موارد زیر می‌شود:

1. در بهترین حالت ۱۲ماه از سرمایه‌گذاری شرکت بگذرد.
2. شرکت هیچ‌گونه شاکی اقتصادی نداشته باشد.
3. سهام شناور بازار دوم فرابورس شامل ۵درصد از کل سهام است.

علاوه‌بر موارد ذکر شده، نباید هیچ یک از اعضای هیئت مدیره دارای سابقه کیفری نداشته باشند.

بازار سوم؛ انجام معاملات آشنایی با معاملات ابزار مشتقه عمده و بلوکی در بازار عرضه

شرکت‌هایی امکان پذیرش در بازار بورس را ندارند، بازار سوم فرابورس را به عنوان بازار سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند. یعنی، حتی شرکت‌های نوپا و تازه تاسیس نیز می‌توانند در این بازار به پذیره‌نویسی بپردازند.

بازار چهارم فرابورس؛ ابزار نوین و ریسک کمتر

بازار نوین ابزار مخصوص خود را دارد. با استفاده از این ابزار، اوراق قابل‌فروش را ارزیابی می‌کنند. به همین دلیل در بازار چهارم ریسک معامله به نسبت کمتر است. بازار چهارم و پنجم در ایران طرفداران کمتری دارد. با‌این‌حال، آشنایی با ویژگی‌های این زیر‌مجموعه‌ها مفید است.

بازار پنجم فرابورس چیست؛ ابزار مشتقه مخصوص افراد با‌تجربه

بازار پنجم متشکل از اوراق اختیار فروش و خرید است. ابزار مشتقه مناسب برای سهامداران قدیمی در این حوزه محسوب می‌شود که فعالیت طولانی مدتی در بازار فرابورس داشته‌اند.

بازار هفتم؛ بازار فرابورس پایه چیست؟

هرچه از بازار اول فرابورس دور می‌شویم و به بازار پایه نزدیک شویم، ریسک معاملات به نسبت افزایش می‌یابد. بازار هفتم یا بازار پایه فرابورس نیز از سه پایه تشکیل شده است:

1. بازار پایه زرد
2. بازار پایه نارنجی
3. بازار پایه قرمز

در این بازار هر‌چقدر از پایه زرد به سمت قرمز بروید، ریسک سرمایه‌گذاری به‌مراتب افزایش خواهد یافت. با‌این‌حال، در بازار هفتم نیازی به گذراندن پروسه پذیرش و داشتن شرایط خاص نیست.

نحوه شروع سرمایه گذاری در بازار فرابورس چگونه است؟

برای شروع کار شما به کارگزاری مناسب نیاز خواهید داشت. با مراجعه به سایت سجام شما می‌توانید در کارگزاری مورد‌نظر خود احراز هویت انجام دهید. کارگزاری‌ها شرایط خوب برای فعالیت سهامداران را به‌وجود آورده تا آن‌ها بخش‌های مختلف بازار سرمایه را درک کنند و فعالیت مفیدی داشته باشند.

چگونه در بازار فرابورس موفق باشیم؟ آموزش بورس و فرابورس در کلینیک اقتصاد

در این مقاله با بررسی محیط فعالیت اقتصادی بازار فرابورس، سوال «فرابورس چیست» را پاسخ دادیم. همچنین به شرایط پذیرش در زیر‌مجموعه‌های این بازار پرداختیم. حال این شما هستید که با مقایسه بازار‌های فرابورس آشنایی با معاملات ابزار مشتقه و بورس انتخاب کنید که سرمایه‌گذاری در کدام بازار بهتر است و کدام یک از این دو بازار برای باعث افزایش درآمد شما خواهد شد. در کلینیک اقتصاد، همه مفاهیم بورسی، انواع تحلیل‌ها و اصطلاحات مربوط به انواع سرمایه‌گذاری‌ها به زبانی ساده و روان گفته شده است. شما می‌توانید هر سوالی که در خصوص آموزش‌های کلینیک اقتصاد دارید، در قسمت نظرات بپرسید تا کارشناسان ما در اسرع وقت، شما را راهنمایی کنند.

شرکت کارگزاری بهمــن Bahman Brokerage Co.

اولین قدم جهت موفقیت در بازار بورس آشنایی با کلیت این بازار، مفاهیم و اصطلاحات و سامانه‌های معاملاتی مرتبط است. بخش آموزش جهت آشنایی شما با موارد مذکور و نیز کمک به اتخاذ تصمیمات آگاهانه و عملکرد بهتر فراهم گردیده است.

مطالب آموزشی

آگاهی از مفاهیم و نحوه‌ی سرمایه‌گذاری، لازمه موفقیت در هر صنعتی است. سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه نیز از این قاعده مستثنا نبوده و لازمه موفقیت در آن، شناخت فضای کلی این بازار، ابزار‌های موجود و افزایش سطح دانش مالی است. شرکت کارگزاری بهمن در راستای رسالت فرهنگی و اجتماعی خود، سعی نموده تا با ارائه‌ی آموزش‌های مختلف، در سطوح مختلف ضمن ارتقای دانش مخاطبین خود، ابزارهای مختلف را نیز به منظور به کارگیری این دانش در اختیار آن‌ها قرار دهد. بدیهی است با ارتقای فرهنگ سرمایه‌ گذاری که دستیابی به آن ناگزیر از مسیر آموزش میسر خواهد شد، ضمن ایجاد امکان کسری سود و افزایش ثروت برای سرمایه‌گذاران، از طریق تأمین مالی گسترده‌ برای صنایع کشور، امکان ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی واقعی نیز فراهم خواهد آمد.

ابزار «آتی سبد سهام» در بورس تهران

به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه، مدیریت ریسک بازار سهام است و از طریق این ابزار سرمایه‌گذاران می‌توانند سودی بیشتر از سودهای معمولی کسب کنند.

به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه، مدیریت ریسک بازار سهام است و از طریق این ابزار سرمایه‌گذاران می‌توانند سودی بیشتر از سودهای معمولی کسب کنند. بر این اساس، روز گذشته شاپور محمدی در مراسم رونمایی از بازار قراردادهای آتی سبد سهام با اظهار خوشبینی نسبت به رونق معاملات آتی سبد سهام عنوان کرد: در سال گذشته ابزار آتی تک سهم در بورس تهران رونمایی شد و اکنون با ورود ابزار آتی شاخص سهام این امیدواری وجود دارد تا شاهد رونق هرچه بیشتر استفاده از ابزار مشتقه در بورس تهران باشیم. وی همچنین از ورود دو ابزار جدید تا پایان سال خبر داد و گفت: برای به ثمررسیدن این هدف، نهادهای مختلف تلاش قابل توجهی داشته‌اند که از آن جمله می‌توان به حضور پررنگ شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزاری‌ها اشاره کرد. همچنین شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس نیز طی این مدت فعالیت گسترده‌ای داشت و توانست بسترهای لازم برای انجام معاملات آتی سبد سهام و تعریف نمادها را ایجاد کند. محمدی به فعالیت‌های شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نیز اشاره کرد و گفت: در بحث راه‌اندازی این ابزار سمات از پایه‌های اصلی اجرایی بوده است. تیم شرکت سپرده‌گذاری در این مدت کمک‌های شایانی انجام داد تا استفاده از ابزار آتی سبد سهام در بورس مورد استفاده قرار گیرد. سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به تلاش‌های گسترده هیات‌مدیره بورس تهران و سازمان بورس در زمینه انتشار ابلاغیه‌ها، ایجاد قوانین معاملاتی و نظارت نیز تصریح کرد: در میان نهادهای فعال در این زمینه، فعالیت‌های کمیته فقهی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با توجه به اینکه ابزارهای مالی کلاسیک تا زمانی که از لحاظ شرعی تایید نشود، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، کمیته فقهی تلاش بسیاری داشت تا ابزار آتی شاخص سهام از لحاظ شرعی تایید شود.

عضو شورای عالی بورس، در ادامه با اشاره به اهداف اعمال این ابزار در بازار سهام گفت: یکی از اهداف مهم ابزار مشتقه ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری برای افرادی است که به دنبال کسب سودهای بیشتر از مقدار معمول ناشی از فرصت‌های آربیتراژی هستند. به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از دیگر کارکردهای ابزار آتی روی سبد سهام، پوشش ریسک مناسب است. وی در این زمینه گفت: استفاده از این ابزار می‌تواند بسیاری از

ریسک‌گریزان را به سمت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه هدایت کند، همچنین می‌تواند مدیریت ریسک برای اشخاص و صندوق‌ها را تا حد قابل توجهی افزایش دهد. محمدی همچنین از ورود دو ابزار جدید بورسی دیگر تا پایان سال خبر داد و گفت: در همکاری‌های مشترک سازمان بورس و دیگر ارکان در نظر گرفته شده است، تا پایان سال جاری ابزار فروش استقراضی و وارانت راه‌اندازی شود. وی افزود: با ورود این ابزارها به لحاظ ابزار کلاسیک، جعبه ابزار بازار سهام کامل می‌شود. با توجه به اینکه در بحث ابزارهای مالی اسلامی در بورس نیز پیشرفت قابل توجهی داشته‌ایم، بر این اساس راه‌اندازی اوراق بیمه اتکایی در دستور کار قرار گرفته است.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: در سال‌های اخیر، نهادهای مالی، رشد مطلوبی داشته‌اند بطوری که پیش بینی می‌شود تعداد این نهادها تا پایان سال به ٦٥٠ نهاد مالی برسد. بی‌شک وجود این نهادها اثرات قابل توجهی در فعالیت بازار سرمایه داشته و می‌تواند باعث قوام بخشیدن به اجرای ابزارهای جدید شود. وی بر لزوم فرهنگ‌سازی ابزارهای مالی مختلف در بازار سرمایه از سوی رسانه‌ها تأکید کرد و گفت: بی‌شک عمق بازار سهام بدون آشنایی با ابزارهای مالی مختلف افزایش نخواهد یافت، بنابراین رسانه‌ها برای فرهنگ‌سازی ابزارهای مالی در افکار عمومی باید وارد میدان شوند و فعالیت گسترده‌ای داشته باشند.

ابزار جدید مشتقه

از سویی دیگر، همزمان با مراسم رونمایی از ابزار قراردادهای آتی سبد سهام در بورس تهران، مدیرعامل این شرکت با اشاره به حجم قابل توجهی از معاملات بورس‌های جهانی از این طریق به مزایای آن از جمله پوشش ریسک مناسب اشاره کرد. علی صحرایی با اشاره به پوشش ریسک مناسب این ابزار بیان کرد: طی چند سال اخیر با هماهنگی و همدلی گروه‌های مختلف بورس تهران، توانستیم یک ابزار جدید مشتقه به منظور پوشش ریسک بیشتر بازار ایجاد کنیم. وی در ادامه و با اشاره به تلاش‌های گسترده بورس تهران در این زمینه، بیان کرد: شرکت بورس تهران همزمان با تغییرات در هیات‌مدیره، وظایف و اهداف مهمی را برای فعالیت خود در نظر گرفت. اولین وظیفه این شرکت، عمق بخشی به بازار با توجه به شرایط اقتصادی کشور و دومین هدف آن ایجاد ابزارهای جدید با پوشش ریسک مناسب است.

کمیته توسعه در بازار

مدیرعامل شرکت بورس تهران در ادامه از تشکیل کمیته توسعه در این شرکت خبر داد و گفت: این کمیته که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده است، وظیفه رصد فعالیت بخش‌های مختلف شرکت بورس تهران را برعهده دارد. نظارت این کمیته شرایطی را فراهم می‌کند تا رسیدن به اهداف در نظر گرفته شده با سرعت بیشتری انجام گیرد. وی در ادامه به تاریخچه ورود ابزار مشتقه به بورس تهران اشاره کرد و گفت: ابزار فروش تبعی از اولین ابزارهای مشتقه‌ای بود که در بورس تهران استفاده شد، این ابزار در ابتدا تنها کارکرد بیمه‌ای داشت، اما هم‌اکنون در بحث تامین مالی نیز استفاده می‌شود. در سال ۹۶ از طریق این ابزار دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان تامین مالی در بخش‌های مختلف صورت گرفت که ۱۹ درصد کل تامین مالی کشور در آن سال بود. صحرایی همچنین افزود: در سال ۹۵ نیز ابزار آپشن یا اختیار معامله رونمایی شد که در بازار در حال معامله است و بعد از آن آتی سبد سهام است که پیش‌تر در قالب آتی تک سهم استفاده می‌شد.

قابلیت پوشش ریسک و مزایای مالیاتی

مدیرعامل شرکت بورس تهران با بیان اینکه آتی سبد سهام از محبوبیت قابل توجهی در بازارهای جهانی برخوردار است، گفت: در معاملات بورس‌های بزرگ جهانی، ابزار آتی سبد سهام جزو ۴ ابزار مشتقه پرمعامله است. بر اساس مطالعات WFE، حدود

۶۰ درصد از معاملات جهانی ابزار مشتقه با ابزار آتی روی شاخص صورت می‌گیرد. صحرایی با اشاره به تلاش‌های کمیته فقهی بورس طی این مدت گفت: کمیته فقهی درسال ۹۴ مطالعات گسترده‌ای را در این زمینه آغاز کرد، که در نهایت با همفکری تحقیق و توسعه بورس تهران، سبد مرجعی از صنایع مختلف در نظر گرفته شد و بر اساس آن ابزار آتی سبد سهام شکل گرفت. وی در ادامه گفت: این ابزار کارکردهای چندگانه دارد که مهم‌ترین آن ایجاد یک بازار دوطرفه است. همچنین ابزار آتی سبد سهام از قابلیت پوشش ریسک مناسبی برخوردار است و می‌تواند خاصیت اهرمی داشته باشد.

صحرایی همچنین افزود: در ابزار آتی سبد سهام نیاز به مطالعه تک تک سهام وجود ندارد، از سوی دیگر این ابزار از مزایای مالیاتی نیز برخوردار است بطوری که کارمزدهای این معامله از معافیت مالیاتی برخوردار است. وی گفت: روز گذشته و در جریان رونمایی از این ابزار، هفت نماد معاملاتی عرضه شدند که مهم‌ترین آن سبد سهام ۳۰ شرکت بزرگ، بانک‌ها، خودرویی‌ها، محصولات شیمیایی، فلزی و معدنی‌ها بودند.

آشنایی با بازارهای بورس کالای ایران

بطور کلی بازار سرمایه را کشور را می توان به چند بخش مختلف تقسیم کرد که هر بخش، بازارهای زیر مجموعه خود را دارد. در حال حاضر بازار سرمایه را می توان به بورس و فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی تقسیم کرد. در بازارهای بورس و فرابورس، اوراق تامین مالی مانند سهام، اوراق مشارکت و دیگر ابزارهای مالی مورد معامله قرار می گیرند. بورس انرژی شباهت زیادی با بورس کالا دارد با این تفاوت که کالاهایی که در بورس انرژی معامله می شوند حامل های انرژی مانند مازوت، نفت کوره و دیگر کالاها در این بخش هستند. همچنین در بورس انرژی، برق نیز بعنوان نوعی از انرژی معامله می شود که این نوع معاملات در بورس کالا وجود ندارد. بورس کالا و بازارهای آن را با جزئیات بیشتر در زیر شرح خواهیم داد.

هدف از تشکیل بورس کالا شفافیت معاملات، حذف واسطه ها، قیمت گذاری بر پایه عرضه و تقاضا، تامین مالی شرکتها و همچنین مدیریت ریسک تولید کنندگان و وارد کنندگان کالا می باشد. بورس کالا دارای بازارهای مختلفی می باشد. در حال حاضر بازارهای بورس کالا را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد.

1-بازار فیزیکی: در این بازار معاملات منجر به تحویل فیزیکی کالا می شوند. ابتدا عده ای بعنوان عرضه کننده کالا مراحل پذیرش برخی از تولیدات خود را نزد بورس کالا گذرانده و مجوز عرضه کالا را از شرکت بورس کالای ایران می گیرند. عرضه کنندگان معمولا تولید کنندگان یا وارد کنندگان هستند. در غیر اینصورت بورس کالا درخواست پذیرش و عرضه آنها را رد می کند. معمولا عرضه هر روز در روز قبل از آن مشخص شود و در روز عرضه خریداران جهت خرید کالا با هم رقابت می کنند.

کالاهایی که در بازار فیزیکی بورس کالا عرضه می شوند شامل مواد پتروشیمی، کالاهای صنعتی و معدنی، فرآورده های نفتی، محصولات کشاورزی و همچنین اموال غیر منقول می باشد. اغلب کالاها می توانند در رینگ داخلی یا رینگ بین الملل معامله شوند. کالاهایی که در رینگ بین الملل معامله می شوند صرفا جهت صادرات می باشند و کالاهای عرضه شده در رینگ داخلی جهت مصارف داخل کشور می باشد. بنابراین امکان صادرات این نوع کالاها وجود ندارد.

اغلب خریدارانی که کد بورسی بورس کالا را دریافت کرده اند تولیدکنندگانی هستند که از وزارت صنایع، سهمیه تولید و مجوز خرید از بورس کالا را دریافت کرده اند. البته در معاملات برخی تالارها مانند تالار کشاورزی، سخت گیری کمتری جهت دریافت کد و انجام معامله وجود دارد. همچنین تالار اموال غیر منقول بیشتر جهت مزایده شفاف املاک مازاد دولت می باشد.

معاملات در بازار فیزیکی می تواند بصورت نقدی، اعتباری یا سلف انجام شوند. در معاملات نقدی خریدار بایستی وجه معامله را قبل از تحویل کالا طی زمان مقرر پرداخت کند در غیر اینصورت مشمول جریمه خواهد شد. معاملات اعتباری معمولا با ضمانتنامه های بانکی یا ال سی داخلی انجام می شود. در معاملات سلف، خریدار وجه معامله را در ابتدا پرداخت می کند اما فروشنده پس از مدتی مثلا 45 روز بعد از روز معامله کالا را تحویل می دهد. در واقع معامله سلف یک تامین مالی کوتاه مدت برای عرضه کننده است.

به غیر از انواع معاملاتی که در بالا شرح داده شد ممکن است برخی کالاها مانند مواد معدنی که در قالب قراردادهای بلند مدت می باشند بصورت پریمیوم انجام شوند. معاملات پریمیوم یک نرخ پایه دارند که با فرمول مشخصی محاسبه می شود. معمولا اقلام فرمول در زمان معامله مشخص نیست. برای مثال ممکن است میانگین قیمت بازارهای جهانی ضربدر میانگین نرخ دلار یک هفته قبل از تاریخ تحویل بعلاوه درصد خاصی، به عنوان قیمت مشخص شود. در زمان عرضه خریداران صرفا بر سر میزان پریمیوم با هم رقابت می کنند. زیرا قیمت اصلی طبق فرمول مشخص است. میزان پریمیوم ممکن است منفی یا مثبت باشد. از آنجاییکه در قراردادهای بلند مدت از زمان معامله تا زمان تحویل مدت زیادی باقی مانده است خریدار و فروشنده، ریسک تغییرات قیمت فراوانی را تحمل می کنند. اما با معاملات پریمیوم این ریسک تا حد زیادی از بین می رود.

2-بازار ابزار مشتقه: در حال حاضر در بازار ابزار مشتقه بورس کالا قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله ، مورد معامله قرار می گیرند. هدف این قرارداها فروش کالا نیست و صرفا جهت پوشش ریسک تغییرات قیمت ایجاد شده اند. قراردادهای آتی بر روی دارایی هایی مانند زیره، زعفران و پسته انجام می شود. همچنین قرارداد اختیار معامله بر روی دارایی هایی مانند زعفران و سکه طلا انجام می پذیرد. البته دارایی های پایه و نوع معاملات ابزار مشتقه ممکن است بنا به نیاز و شرایط بازار تغییر کند.

3-بازار مالی: در این بخش از بورس کالا اوراق بهادار معامله می شوند. این اوراق شامل اوراق سلف موازی، واحدهای صندوق های سرمایه گذاری طلا و گواهی سپرده کالا مورد معامله قرار می گیرد. معاملات سلف موازی مانند معاملات سلف معمولی است که در تالار فیزیکی انجام می شود. تنها تفاوت در این است که خریدار سلف موازی، اوراق بهاداری دریافت می کند و می تواند آن را به خریدار جدید واگذار کند. در تاریخ سررسید، ممکن است قرارداد منجر به تحویل شود یا بصورت نقدی تسویه حساب گردد. معمولا ساز و کار بگونه ای است که قرارداد بصورت نقدی خاتمه می یابد. فرض کنید یک محصول شیمیایی با نرخ سالیانه 20 درصد پایین تر از قیمت نقد بصورت سلف موازی عرضه شده است. این قرارداد سلف موازی دارای اختیار خرید مثلا 22 درصد برای فروشنده و اختیار فروش 18 درصد برای خریدار را دارد. بنابراین اگر در سررسید قیمت کالا از 22 درصد بالاتر باشد فروشنده از اختیار خرید خود استفاده کرده و کالای موضوع قرارداد را از خریدار سلف می خرد. در این حالت فروشنده دو درصد بیشتر از حالت اولیه پول پرداخت کرده است. همین طور اگر قیمت بازار دارایی در تاریخ سررسید به کمتر از 18 درصد نزول کرده باشد خریدار از اختیار فروش خود استفاده می کند و تنها دو درصد از دریافتی خود را از دست می دهد.

اوراق دیگری که در بورس کالا معامله می شود واحدهای صندوق های طلا هستند. این صندوق ها وجوه سرمایه گذاران را بصورت مشاع در خرید و فروش طلا بکار می گیرند و قیمت این اوراق هر روز بر اساس عرضه و تقاضای بازار تغییر می کند.

معاملات دیگر مربوط به گواهی سپرده کالاهای مختلف است. در این نوع معاملات ابتدا صاحبان انبارهای مجهز که انبارهایشان استانداردهای کافی را دارند فرایند پذیرش را طی می کنند. پس از این مرحله صاحبان کالا تولیدات خود را که معمولا محصولات کشاورزی است تحویل انبارهای پذیرش شده می دهند. در واقع کالای خود را در انبار مذکور سپرده می کنند و یک گواهی سپرده کالا دریافت می کنند. سپس این گواهی در بورس کالا و با ساز و کار بورس مورد معامله قرار می گیرد. کالاهایی که در حال حاضر بصورت گواهی سپرده معامله می شوند شامل سکه طلا، ذرت، زیره و برخی دیگر از کالاها می باشد.

بورس کالای ایران از زمان آغاز به کار تا کنون تغییرات بسیاری کرده است و در طول زمان مکانیزم معاملات و ابزارهای معاملاتی در این بازار بروز شده اند. بنابراین در نظر داشته باشید که ممکن است پروسه ها، بازارها و ابزارهای معاملاتی جدیدی وارد بورس کالا شده و یا پروسه ها و کالاهای فعلی که در این مقاله شرح داده شد از بازار حذف شوند.